تجمع مواد حاصل از فوران آتشفشانی طی سالیان بسیار طولانی، باعث ایجاد یک قله در اطراف دریچه‌ای می‌شود که به سنگ‌های مذاب در اعماق زمین متصل است. اما از کجا بدانیم که یک آتشفشان چه موقع فوران خواهد کرد؟ نشانه‌های مشخص بسیاری از یک آتشفشان درحال فوران وجود دارد (علاوه بر جریان گدازه در کناره‌های آن که به وضوح قابل مشاهده است). زمین لرزه و خروج گازها از مهمترین نشانه‌های این‌چنینی هستند.
در ادامه به بررسی علائم و نشانه‌های یک فوران آتشفشانی در حال انجام یا قریب الوقوع می‌پردازیم.
پیش از فوران
پیش از فوران آتشفشان، به طور معمول رخدادهای لرزه‌ای در نزدیکی آتشفشان افزایش می‌یابد. چنین زمین لرزه هایی ناشی از فشار ماگما (سنگ مذاب) به سمت بالا یعنی به سوی سنگ‌های جامد و سخت اطراف مجرا و اتاقک ماگمایی است. هنگامی که این فشار از حد تحمل سنگ‌ها فراتر رود، در نقاط ضعف آنها ترک‌هایی را ایجاد می‌کند. در ادامه این ترک‌ها گسترش یافته و گسلش را موجب می‌شوند.
معمولاً از این ترک‌ها گازهای آتشفشانی نیز خارج می‌شود. مهمترین این گازها، دی اکسیدکربن و سولفید هیدروژن هستند؛ گازهایی که بوی تخم مرغ گندیده می‌دهند (بویی که در اغلب چشمه‌های آبگرم گوگردی نیز به مشام می‌رسد).
همچنین پیش از فوران، چشمه های آب گرم در اطراف آتشفشان ممکن است پدیدار شوند؛ یا چشمه‌های از پیش موجود از نظر دما و میزان آب دچار تغییر شوند (گاهی به علت فرار آب از شکستگی‌های تازه ایجاد شده، گریز آب رخ داده و چشمه برای مدتی یا همیشه خشک می‌شود).
گازهای آتشفشانی
در هنگام فوران آتشفشان، گازهای محلول در ماگما از آن خارج می‌شوند. این گازها می‌توانند از بخش‌های مختلف آتشفشان مانند دهانه اصلی در بالا یا دریچه‌های فرعی خارج شوند. گازها در عمق زمین تحت فشار زیاد هستند؛ اما با حرکت ماگما به سمت سطح زمین، این فشار کاهش یافته و گازها به شکل حباب‌هایی فرصت خروج پیدا می‌کنند. این حباب‌ها با رسیدن به سطح زمین، سرانجام به سرعت منبسط شده و منفجر می‌شوند. در اثر این انفجارها، سنگ‌های آتشفشانی به نام آذرآوار یا تفرا (tephra) خارج می‌شوند. همراه با آنها گازها نیز بالا آمده و به هوا پرتاب می‌شوند. سپس باد می تواند این ابر گازهای آتشفشانی را به نقاط دور از محل فوران منتقل کند (گاهی تا هزاران کیلومتر).
جریان گدازه
سنگ مذاب که اصطلاحاً گدازه نامیده می‌شود، در هنگام فوران یک آتشفشان از آن خارج می‌شود. فوران آتشفشان لزوماً همیشه با جریان گدازه همراه نیست، اما این اتفاق به طور معمول رخ می‌دهد. گدازه‌ی به شدت داغ هر آنچه را که در تماس با آن باشد در خود ذوب می‌کند. گدازه بسته به ضخامت، دما و مواد تشکیل دهنده‌ی آن می‌تواند سریع یا کند حرکت کند. همچنین با توجه به توپوگرافی زمین ممکن است مصافت محدودی را طی کند یا در یک گسترهی بسیار وسیع روی سطح زمین جریان یابد. گدازه هایی که به آب می‌رسند (مثلا به اقیانوس یا دریاچه بزرگ)، بخارهای بسیار زیادی را در هوا منتشر می‌کنند.
زمین لغزش آتشفشانی
نشانه دیگر فوران قریب الوقوع یا در حال وقوع یک آتشفشان، لغزش زمین در نزدیکی قله‌ی آتشفشان است. در طی این رخداد، مقدار زیادی خاک و سنگ از دامنه‌ی شیب‌دار قله‌ی آتشفشان شکسته و به سمت پایین غلط می‌خورند. چنین قطعاتی می‌توانند در اندازه‌های بسیار ریز (خاک) و یا بسیار بزرگ (صخره/ تخته سنگ) باشند. زمین لغزش آتشفشانی ممکن است به گونه‌ای باشد که حتی قطعات بسیار درشت سنگ‌ها را تا دره‌های پایین دست حمل کند.
جریان‌های پیروکلاستیک (آذرآواری)
هنگامی که سنگ‌های مذاب یا جامد از آتشفشان در حال فوران به بیرون پرتاب می‌شوند، یک جریان آتشفشانی به صورت مخلوطی از سنگ‌ها و گازهای بسیار داغ تشکیل می‌گردد. این مخلوط با سرعت بسیار بالا از دهانه آتشفشان در حال انفجار خارج شده و از آن دور می‌شود.
جریان‌های پیروکلاستیک خود به دو نوع تقسیم می‌شوند:
- جریان قطعات که در امتداد زمین حرکت می‌کنند.
- جریان گازهای داغ که آن را همراهی می‌کنند.
تقریباً هر چیزی که در مسیر یک جریان آذرآواری وجود داشته باشد، از بین می‌رود ، زیرا سرعت مواد درگیر بسیار زیاد و دمای آن به قدری بالا است که کمتر شئ‌ای در برار آن تاب مقاومت دارد. جریان‌های پیروکلاستیک معمولاً حرکت خود را در دره‌ها یا زمین‌های نسبتاً هموار ادامه می‌دهند.
خاکستر آتشفشانی
برخی از فوران‌های آتشفشانی با خاکستر همراه هستند. خاکستر ذرات بسیار ریز سنگ است که به کمک گازهای با انرژی زیاد، به هوا پرتاب می‌شوند. سپس این خاکسترها مانند باران بر روی زمین فرود می‌آیند.
باد می تواند خاکستر آتشفشانی را که اغلب دارای بوی گوگرد است، در یک منطقه بسیار وسیع پخش کند. خاکستر می‌تواند چنان متراکم باشد که آسمان را مانند شب خاکستری یا سیاه کند. همچنین ممکن است روی ساختمان‌ها تجمع یابد و باعث ریزش سقف‌ها شود. گاهی اوقات، همراه با آن، باران و رعد و برق قابل انتظار است. که از نشانه‌های رعب انگیز یک فوران آتشفشانی احتمالی در آینده‌ی نزدیک است. دمای بسیار بالای خاکستر آتشفانی ممکن است باعث ویرانی کامل طبیعت و همچنین مناطق مسکونی شود.
منبع: sciencing.com
نویسنده:
من دانشجوی زمین شناسی دانشگاه باهنر کرمان هستم؛ علاقه‌مند به پژوهش و اکتشافات علمی مختلف. همچنین علاقه دارم با ایده‌های جالب، زیبایی‌های زمین شناختی را با بقیه به اشتراک بذارم 🙂
خیلی عالی. خسته نباشید