در زمین شناسی نفت، تله یا نفتگیر یک ساختار زمین شناسی است که بر روی سنگ مخزن و سنگ پوش سامانه‌ی نفتی تأثیر می‌گذارد و باعث تجمع هیدروکربن‌ها در مخزن می‌شود. تله‌های نفتی به طور کلی به دو دسته قابل تقسیم هستند: تله‌های ساختاری و تله‌های چینه شناسی. تله‌های ساختاری مهمترین ذخایر نفتی جهان را تشکیل می‌دهند. از این جهت، اهمیت بسیا زیادی دارند.
تله‌های ساختاری به واسطه‌ی دگرریختی سنگ مخزن، مانند چین خوردگی یا گسلش تشکیل می‌شوند. تله‌های چینه‌ای به وسیله‌ی نهشته شدن سنگ مخزن توسط عواملی همچون کانال‌های رودخانه‌ای، ریف‌ها و یا فرسایش سنگ مخزن تشکیل می‌شوند. در ادامه به بررسی هرکدام از این تله‌های نفتی می‌پردازیم.
نفتگیرهای ساختاری
تله‌های ساختاری نوعی از تله‌های نفتی هستند که در نتیجه‌ی تغییر در ساختارهای زیرسطحی ناشی از تکتونیک، دیاپیریسم، گرانش و دیگر فرایندهای مشابه تشکیل می‌شوند. این تغییرات مسیر مهاجرت رو به بالای هیدروکربن را مسدود می‌کنند و در نتیجه می‌توانند باعث تشکیل مخزن نفتی شوند.
از آنجایی که اکثر ذخایر نفتی در جهان از نوع ساختاری هستند، می‌توان تله‌های ساختاری را مهمترین تله‌های نفتی به حساب آورد. سه شکل کلی تله‌های ساختاری عبارتند از تله‌های تاقدیسی، تله‌های گسلی و تله‌های گنبد نمکی.
نفتگیر تاقدیسی
تاقدیس ناحیه‌ای گنبدی شکل و زیر سطحی از لایه‌ها است که بر اثر فشارش تکتونیکی حاصل شده است. با توجه به تعریف، لایه‌های زیرین یک تاقدیس از نظر سن جوان‌تر از لایه‌های فوقانی آن هستند. بنابراین بهتر است تله‌های تاقدیسی را تله‌ی تاقگون بنامیم. زیرا ممکن است لایه‌ها به طور کامل برگشته باشند، که در این صورت با تعریف تاقدیس مغایرت دارد. همچنین ممکن است یک ناودیس تاقگون که به شکل تاقدیس دیده می‌شود، به تله‌ی نفتی تبدیل شود.
چنانچه در یک ساختار تاقگون، یکی از لایه‌ها نفوذناپذیر باشد، هیدروکربن‌ها می‌توانند در آن محل تجمع یابند. این نوع تله‌ی ساختاری، عمده‌ترین نوع از ذخایر نفتی به شمار می‌رود. این تله‌ها در نقشه‌های زمین شناسی و یا تصاویر هوایی، به شکل یک بیضی طولانی دیده می‌شوند.
نفتگیر گسلی
تله‌های گسلی به وسیله‌ی حرکت لایه‌های سنگی نفوذپذیر و نفوذناپذیر در امتداد یک گسل (انواع مختلف گسل) تشکیل می‌شوند. سنگ مخزن نفوذپذیر به گونه‌های دچار گسلش می‌شود که در مجاورت لایه‌ی نفوذناپذیر قرار می‌گیرد. بنابراین لایه‌ی نفوذناپذیر جلوی پیشروی مهاجرت هیدروکربن‌ها را می‌گیرد. در برخی موارد، گوژ گسلی غنی از رس ایجاد می‌شود که می‌تواند به عنوان جسم نفوذناپذیر عمل کند و مانع از مهاجرت نفت و در نتیجه تشکیل نفتگیر گسلی شود.
نفتگیر گنبد نمکی
توده‌های نمکی به دلیل نیروی شناوری بالا، سنگ‌های آواری بالای خود را می‌شکنند و بالا می‌آیند (شکل فوق را ببینید). این توده‌های نمک که گنبد نمکی نامیده می‌شوند، غیرقابل نفوذ هستند؛ بنابراین هنگامی که از میان یک لایه‌ی نفوذپذیر عبور می‌کنند که در آن هیدروکربن‌ها در حال مهاجرت هستند، مسیر هیدروکربن‌ها را به شیوه‌ای مانند نفتگیرهای گسلی سد می‌کنند. به همین علت است که در بررسی گنبدهای نمکی تصویربرداری‌های ژئوفیزیکی زیرسطحی علارغم چالش‌ها و مشکلاتی که دارد، بسیار کارامد است.
نفتگیرهای چینه‌ای
تله‌ها یا نفتگیرهای چینه‌ای در نتیجه‌ی تغییرات جانبی و قائم در ضخامت، بافت، تخلخل و یا سنگ شناسی سنگ مخزن حاصل می‌شوند. نفتگیر ناپیوستگی، نفتگیر لنزی و نفتگیر ریف، مثال‌هایی از تله‌های چینه‌ای هستند.
به طور کلی، تله‌های چینه‌ای را می‌توان به دو دسته‌ی اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد که در ادامه به بررسی هرکدام می‌پردازیم.
نفتگیر چینه‌ای اولیه
نفتگیرهای چینه‌ای اولیه، در نتیجه‌ی تغییرات در رخساره‌هایی که در طی رسوبگذاری توسعه یافته‌اند ایجاد می‌شوند. این نوع تله‌ها شامل لنزها (lenses)، نازک شدگی‌ها (pinch-outs) و دیگر تغییرات رخساره‌ای می‌شود.
نفتگیر چینه‌ای ثانویه
نفتگیرهای چینه‌ای ثانویه، در نتیجه‌ی تغییرات پس از رسوبگذاری، و عمدتاً به دلیل دیاژنز ایجاد می‌شوند. این تغییرات شامل افزایش تخلخل به واسطه‌ی انحلال یا از بین رفتن سیمان می‌باشند.
تله‌های دیرینه زمین ریخت شناسی (paleogeomorphic) ممکن است توسط تپه‌ها، دره‌ها و دیگر ساختارهای سطحی مدفون شوند. بسیاری از نفتگیرها نیز توسط ناپیوستگی‌ها کنترل می‌شوند که در این صورت تله‌های ناپیوستگی نامیده می‌شوند.
منبع: geologypage
