در حدود ۶۶ میلیون سال پیش بر اثر اتفاقاتی دایناسورها منقرض شدند. با برخورد ویرانگر یک سیارک، دوران سلطهی ۱۸۰ میلیون سالهی آنها ناگهان پایان یافت.
در ادامه این مطلب پروفسور بارت از موزه تاریخ طبیعی انگلستان، نحوه انقراض دایناسور ها را توضیح میدهد.
سقوط سیارک
در سال ۱۹۸۰ لوئیس آلوارز برنده جایزه نوبل فیزیک و پسرش که زمین شناس بود نظریهای منتشر کردند مبنی بر اینکه یک لایهی باستانی از خاک رس غنی از ایریدیوم در اثر برخورد یک سیارک عظیم الجثه با زمین ایجاد شده است. آنها این سیارک را به عنوان علت مرگ جمعی دایناسورها در نظر گرفتند.
ایریدیوم یکی از کمیابترین فلزات در سیاره زمین است. ناهنجاری حضور بالای ایریدیوم میتواند مستقیماً با برخورد سیارک با آن منطقه در ارتباط باشد. چرا که این عنصر به وفور در شهاب سنگ ها یافت میشود.
سیارکها اجرام سنگی هستند که در کمربند سیارکی (بین مریخ و مشتری) پراکنده هستند. این سیارکها در مدار خودشان به دور خورشید میچرخند. این قطعات که حاصل متلاشی شدن یک سیارهی قدیمی در منظومه شمسی هستند، دارای ابعاد مختلفی در اندازه شن تا قطر چندصد متر هستند. هنگامی که این سیارکها از مدار خود خارج میشوند و بر حسب اتفاق وارد اتمسفر زمین میشوند، به آنها شهاب گفته میشود و هنگامی که به زمین برخورد کنند، شهاب سنگ نامگذاری میشوند.
نظریه آلوارز اگرچه در ابتداد بسیار بحثبرانگیز و دور از واقعیت مینمود، امروزه پذیرفتهشدهترین توضیح دربارهی چگونگی انقراض جمعی دایناسورها در پایان دوران زمین شناسی مزوزوئیک است.
برخورد چنین سیارکی با زمین به خوبی توسط دیگر شواهد پشتیبانی میشود. همچنین دهانهی برخوردی این سیارک امروزه در کف دریا و در سواحل مکزیک مدفون شده است. آزمایشات سن سنجی بر روی شواهد کشف شده، همزمانی دقیق با انقراض دایناسورهای غیرپرنده را نشان میدهد.
محل برخورد این شهاب سنگ که معروف به دهانهی برخوردی چیکسالوب (Chicxulub crater) است، در شبه جزیره یوکاتان در مکزیک قرار دارد. براساس برآوردها پهنای این سیارک احتمالاً بین ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر بوده است. با توجه به سرعت و وزن بالا، این سیارک موجب ایجاد یک دهانه با قطر ۱۵۰ کیلومتر شده است. همچنین این دهانه دومین دهانهی برخوردی شهاب سنگ با زمین به شمار میرود.
سقوط سیارک مذکور باعث زمین لرزه، سونامی، آتشفشان و دیگر رخدادهای زمین شناختی شده است. شواهد برخی از آنها امروزه بهویژه در قاره آمریکا کشف شده است. همچنین شواهدی از آتشسوزیهای گسترده در پی این برخورد یافت شده است.
در گذشته دانشمندان عدد ۶۵ میلیون سال را برای انقراض دایناسورها در نظر میگرفتند. اما امروزه براساس سن سنجیهای دقیق رادیواکتیور مشخص شده که این انقراض گسترده در حدود ۶۶ میلیون سال پیش رخ داده است.
انقراض جمعی موجودات
حدود ۷۵ درصد موجودات سیاره زمین در همان برهه زمانی از بین رفتند. اما سوال اینجاست که چگونه برخورد یک شهاب سنگ در آمریکای مرکزی، باعث مرگ موجودات در سرتاسر کره زمین شده است؟
سرعت و وزن بالای این جسم بیگانه باعث شده که مشابه یک انفجار هستهای عمل کند. ویرانی کامل تا فواصل بسیار زیاد اولین اتفاق ناشی از این برخورد بوده است. سپس موج انفجار و گرمای شدید باعث پرتاب موارد زیادی به جو زمین شده است.
گرد و غبار و دود ناشی از آن موجب شده تا سالها میزان نور رسیده به سطح زمین کاهش چشمگیر یابد. بنابراین رشد گیاهان به شدت کاهش یافته است. این رویدادها مانند یک دومینو به دنبال هم بودند.
در ادامه، توقف رشد گیاهان موجب فروپاشی اکوسیستم وابسته به گیاهان شد. به این معنا که گیاهخواران غذای کافی برای بقا نداشتند. این مورد نیز به نوبهی خود غذای در دسترس گوشتخواران را از بین میبرد.
شرایط دما و غذا، امکان تولید مثل را از بسیاری از موجودات گرفت. این تغییرات صرفاً مربوط به جانداران خشکی نبود. بلکه موجودات دریایی نیز به همین اندازه تحت تأثیر قرار میگرفتند. هنوز مشخص نیست که زجر کشیدن موجودات تا فرا رسیدن مرگشان چند سال به طول انجامیده است. تنها مورد مشخص، نابودی اکثریت موجودات از میکرو ارگانیسمها تا دایناسورها است.
آمونیتها، خزندگان بزرگ دریایی و برخی از پلانکتونها از جمله انقراض یافتگان این رویدادها در سراسر زمین هستند. اما از بین رفتن این موجودات لزوماً اتفاق بدی نبود! چراکه شرایط و فضا را برای پیدایش موجودات جدیدی فراهم میکرد.
پایان دوره کرتاسه و دوران مزوزوئیک را میتوان پایان کار دایناسورها و آغاز سلطنت پستانداران دانست. اتفاقی که تا به امروز نیز ادامه دارد.
تغییرات اقلیمی
نمیتوان برخورد سیارک را تنها عامل انقراض دایناسورها در نظر گرفت. در اواخر کرتاسه، زمین دورهای از تغییرات اقلیمی شدید را تجربه میکرد. در مناطق مرکزی هندوستان کنونی فعالیتهای آتشفشانی قابل توجهی در حال وقوع بود. اگرچه این فورانها احتمالاً ارتباطی با برخورد شهاب سنگ نداشته است، اما به نوبهی خود مشکلات جدیدی را برای حیات روی زمین ایجاد میکرد.
این فعالیتهای آتشفشانی حدود ۲ میلیون سال تداوم داشت. در نتیجه گازها و غبار زیادی را وارد اتمسفر زمین میکرد. نتیجۀ آن نیز تغییرات آب و هوایی در سرتاسر سیاره بود.
علاوه بر این، در آن بازهی زمانی صفحات تکتونیکی بسیار فعال و در حرکت بودند. حرکت این صفحات به گونهای بود که خشکیها فشردهتر و اقیانوسها وسیعتر میشدند. با این تغییرات، الگوهای هوایی اقیانوسها و جو نیز تغییر میکرد. بنابراین این مورد نیز تأثیر شدیدی بر اقلیم و پوشش گیاهی میگذاشت.
در نتیجهی چنین تغییراتی، بسیاری از موجودات حتی قبل از برخورد سیارک نیز در حال انقراض بودند. برخورد شهاب سنگ در ۶۶ میلیون سال پیش، ضربهی مهلک نهایی بود.
بازماندگان انقراض کرتاسه
در طی رخدادهای دورهی کرتاسه، گیاهان کمتر از حیوانات تحت تأثیر قرار گرفتند. چراکه دانهها و گردههای گیاهان میتوانند تا مدتهای زیادی حفظ شوند. پس از انقراض دایناسورها، گیاهان گلدار بر زمین تسلط یافتند. این روند توسعه گیاهی امروزه نیز همچنان ادامه دارد. با این وجود تقریباً تمامی جانوران با وزن بیش از ۲۵ کیلوگرم از بین رفتند. بیجهت نیست اگر ادعا کنیم که موجودات کوچکتر شانس بقای بیشتری دارند.
بسیاری از موجوداتی که امروزه میبینیم، پیش از برخورد سیارک نیز وجود داشتهاند. همگی این موجودات در پایان عصر مزوزوئیک سطوحی از انقراض را پشت سر گذاشتهاند و وقایع آن دوران سیر تکامل آنها را دچار تغییراتی کرده است.
بسیاری از گونههای پرنده دایناسورها از انقراض جان سالم به در بردند. این دسته از دایناسورها، پرندگان امروزی را تشکیل میدهند. بنابراین پرندگان امروزی از تبار خزندگان بالدار مزوزوئیک به شار میروند. در طی روند تکامل، پرندگان عظیمالجثه نتوانستند خود را با شرایط جدید وفق دهند. این دسته از جانداران طی دورههای بعدی به دلایل مختلفی منقرض شدند و امروزه وجود ندارند.
حدود ۱۵ میلیون سال پس از وقایع کرتاسه، مجدداً شرایط زندگی برای جانوران عظیمالجثه ایجاد شد. شروع دور الیگوسن (از دوره پالئوژن) را میتوان آغاز کار پستانداران بزرگ دانست. اما تا قبل از آن زمین پر از حیوانات کوچک شده بود.
حیوانات امروزی هنور نتوانستهاند از نظر جثه از حد دایناسورها فراتر روند. به عبارتی دایناسورها بزرگترین حیوانات خشکیزی در تاریخ سیاره زمین هستند.
منبع: وبسایت موزه تاریخ طبیعی انگلستان
