زمین یکی از سیاراتی است که همواره امکان سقوط و برخورد سنگ‌های غیرزمینی بر سطح آن وجود دارد. به همین دلیل باید موقعیت و مسیر حرکت آن‌ها مد نظر باشد. این اجرام سماوی که پس از رسیدن به سطح زمین شهاب سنگ نام می‌گیرند، عموماً از کمربند سیارکی و برخی نیز از دنباله‌دارها منشأ می‌شوند (آکندریت ها معمولاً به قدری بزرگ نیستند که به عنوان خطری برای سیاره زمین در نظر گرفته شوند). بررسی حرکات این اجرام سماوی به عهده رصدخانه‌های بزرگ کشورهای پیشرفته است که با محاسبات پیچیده، زمان و محل عبور آن‌ها از کنار زمین را تعیین می‌کنند.
به عنوان مثال چند سال پیش رصدخانه‌ی رمانزاکو (Remanzacoo) اعلام کرد که در تاریخ ۶ تیر ۱۳۹۰ ساعت ۱۷ به وقت گرینویچ (۲۰:۳۰ به وقت ایران)، سیارکی به قطر ۵ تا ۲۰ متر از ۱۲۳۰۰ کیلومتری زمین عبور می‌کند. نظیر این رخداد به طور متوسط هر ۶ سال یکبار تکرار می‌شود.
اثر برخورد شهاب سنگ با زمین بر اساس اندازه
خطرات احتمالی برخورد سنگ‌های آسمانی با زمین بر اساس ابعاد به شرح زیر است:
سیارک با قطر حدود ۱۰ متر عمدتاً در اتمسفر متلاشی و به قطعات کوچکتر تقسیم می‌شود. این اتفاق تقریباً هر ساله ۲۰۰ بار رخ می‌دهد.
سیارک با قطر بین ۱۰ تا ۱۰۰ متر قادر است تا یک شهر متوسط را به کلی ویران کند. این اتفاق تقریباً در هر قرن یکبار رخ می‌دهد.
سیارک با قطر بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ متر بر حسب مکان سقوط می‌تواند بین ۵ تا ۱۰۰ میلیون نفر کشته برجای بگذارد. به طور متوسط زمین در هر ۵۰۰۰ الی ۳۰۰۰۰ سال، یکبار شاهد چنین رخدادی است.
سقوط سیارک با قطر بیش از ۵ کیلومتر از نظر آماری حدود صد میلیون سال یکبار رخ می‌دهد و می‌تواند انقراض جمعی بسیاری از گونه‌ها را موجب شود. علاوه بر این، چنین رخدادهایی ممکن است شرایط زمین را برای میلیون‌ها سال تغییر دهند.
نکات مهم از سقوط سنگ های آسمانی بر سطح زمین
چنانچه یک آسمان‌سنگ با چگالی ۳ تا ۸ گرم بر سانتی متر مکعب، با قطر ۱۰ کیلومتر و با سرعت متوسط بین ۱۰ تا ۷۵ کیلومتر بر ثانیه با زمین برخورد نماید، انرژی جنبشی این اجسام در محل برخورد معادل ۱۶ الی ۱۶۰۰۰ برابر بمب ریخته شده بر روی هیروشیما در سال ۱۹۴۵ میلادی است.
بر اثر چنین برخوردی، گودالی بزرگتر از اندازه‌ی شهاب سنگ در زمین به وجود می‌آید. بخشی از انرژی نیز صرف ذوب، تبخیر و بیرون ریختن سنگ‌های محل برخورد می‌شود.
نکته‌ی جالب و خلاف تصور عمومی این است که شهاب سنگ های بسیار بزرگ بر اثر اصابت با زمین متلاشی نمی‌شوند. همچنین با سرعت بالاتری به سطح زمین برخورد می‌کنند (این مورد به هندسه‌ی سنگ و کنترل آن توسط اصطکاک هوا نیز وابسته است). انرژی جنبشی حاصل از سقوط شهاب سنگ های عظیم الجثه با سطح زمین حقیقتاً غیرقابل تصور است. موج برخورد چنین ضربه‌ای با واکنشی بسیار سریع در کل سیاره زمین همراه است.
مخاطرات سقوط شهاب سنگ در اقیانوس
پدیده‌های اعجاب انگیرتر در برخورد شهابسنگ با سطح اقیانوس ایجاد می‌شود. محاسباتی که از برخورد یک شهاب سنگ با قطر ۱۰ کیلومتر و با سرعت ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر بر ثانیه در اقیانوس آرام انجام شده، حاکی از آن است که در محل فرود، آب به صورت بخار و باران با حجم ۱۰ تا ۳۰ برابر حجم شهاب سنگ به آسمان پرتاب می‌شود. همچنین مدی به ارتفاع ۴ کیلومتر در سطح آب ایجاد می‌شود که معادل ۱ تا ۱۳ درصد انرژی برخورد است. سونامی ناشی از برخورد شهاب سنگ با سطح اقیانوس، ممکن است بسیار وحشتناک‌تر از زلزله‌ی مولّد سونامی باشد.
رخدادهای زمین شناسی در ارتباط با سقوط شهاب سنگ
چنانچه یک شهاب سنگ بسیار بزرگ به زمین اصابت کند، موجب واکنش‌های دیگری مانند زمین لرزه‌های ویرانگر (که منجر به واکنش در پهنه‌های ناپایدار زمین می‌شود)، فوران‌های آتشفشانی، زمین لغزش و رانش زمین در ابعاد وسیع می‌شود.
پرتاب سنگ‌های ذوب و یا تبخیر شده از دهانه‌ی برخوردی به بیرون می‌تواند موجب آتشسوزی در مقیاس وسیع گردد. در ادامه دود ناشی از آتشسوزی مانع از رسیدن نور خورشید به زمین شود. این امر نیز به نوبه‌ی خود باعث کاهش چشمگیر دما، کاهش فتوسنتز گیاهان و افت شدید سطح اکسیژن در هوا می‌شود.
در ادامه افزایش دی اکسید کربن، دمای آب اقیانوس‌ها و هوای بالای آن را افزایش می‌دهد؛ در نتیجه شرایط برای تخریب سریع لایه‌ی اوزون فراهم خواهد شد. در صورت گسترش این رخدادها در سطح زمین، سپر دفاعی زمین (اوزون) در برابر اشعه‌های ماورای بنفش خوردشید به طور کامل از بین می‌رود و چه بسا زمین از حیات تهی شود. به هر روی، حتی در صورت عدم انقراض، تغییر در روند تکامل گونه‌ها جزء جدایی ناپذیر رخدادهای یاد شده است.
نقش غیرقابل انکار شهاب سنگ‌ها در فعال سازی مجدد آتشفشان‌ها نیز از دیگر مواردی است که بایستی به آن اشاره کرد. به عنوان مثال، در انقراض جمعی اواخر کرتاسه که دایناسورها و بسیاری دیگر از گونه‌ها نیز منقرض شدند، تأثیر سقوط شهاب سنگ‌ها در فوران آتشفشان‌های نوع تراپ از طریق پژوهش‌های متعددی به اثبات رسیده است.
منابع:
- کتاب شهاب سنگ‌ها – تألیف دکتر علی درویش زاده
- آئرولیت – دنیای علوم زمین
- کتاب زمانی که نزدیک بود زندگی از بین برود – نوشته مایکل بنتن
- ویکیپدیا
نویسنده:
من فارغ التحصیل زمین شناسی از دانشگاه تبریز هستم؛ عاشق پژوهش در علوم زمین 😉
باسلام من چندین شهاب سنگ دارم والماس کربنات ایا چطور میتوانم شناسنانه دارشون بگنم حتی پاسخ انالیز هم دارن