۱- کانی یک مادهی طبیعی با فرمول شیمایی مشخص است که معمولاً جامد و غیرارگانیک است و ساختار بلورین دارد.
۲- تاکنون بیش از ۵۳۰۰ نوع کانی مختلف شناخته شده است. از این میان، بیش از ۵۰۷۰ کانی توسط انجمن بینالمللی کانی شناسی (IMA) مورد تأیید قرار گرفتهاند.
۳- بسیاری از کانیهای شناخته شده، در سیارهی زمین تشکیل نمیشوند. برخی از این کانیها توسط شهابسنگها به سطح زمین رسیدهاند.
۴- کانیهای سیلیکاته، بیش از ۹۰% پوستهی زمین را تشکیل میدهند. همچنین دو عنصر سیلیسیوم و اکسیژن که بنیان اصلی کانیهای سیلیکاته هستند، به تنهایی حدود ۷۵% عناصر پوسته زمین را به خود اختصاص دادهاند.
۵- کانیها توسط ویژگیهای فیزیکی مختلفی قابل توصیف هستند. این ویژگیهای فیزیکی در ارتباط با ترکیب شیمیایی و ساختار کانی هستند. ویژگیهای متمایزکننده و متداولی همچون ساختار بلورین، شکل بلورین، سختی، جلا، رنگ، رنگ خاکه، رَخ، سطح شکست، وزن مخصوص، شفافیت و … از جمله ویژگیهای فیزیکی کانیها هستند. همچنین ویژگیهایی مانند خاصیت مغناطیسی، مزه، بو، رادیواکتیویته و واکنش به اسید، از دیگر روشهای شناسایی کانیها هستند.
۶- کانیهای غیرسیلیکاته، توسط ترکیب شیمیایی غالب آنها، به چند دسته تقسیم میشوند: عناصر بومی، سولفیدها، هالیدها، اکسیدها و هیدروکسیدها، کربناتهها و نیتراتها، بوراتها، سولفاتها، فسفاتها و ترکیبات آلی. اغلب کانیهای غیرسیلیکاته، بسیار نادر هستند (در کل حدود ۸% پوستهی زمین را تشکیل میدهند). برخی از غیرسیلیکاتها مانند کلسیت، پیریت، مگنتیت و هماتیت، متداولتر هستند و فراوانی بیشتری دارند.
۷- بنیان اصلی کانیهای سیلیکاته، ۴-(SiO4) چهاروجهی است. در اغلب این کانیها، در چهارضلع، سیلیس با اکسیژن همراه است.
بیشتر بخوانیم:
- دانلود کتاب بانک اطلاعات کانیها
- دانلود مجموعه کامل شناسایی کانیها و سنگها
- آیا کانیها و سنگها بر سلامت بدن تأثیر میگذارند؟
۸- کانی و سنگ دو تعریف متفاوت هستند. به طور کلی یک سنگ، از یک یا چند کانی تشکیل میشود و یا حتی ممکن است یک سنگ از کانی تشکیل نشده باشد.
۹- فراوانی و تنوع کانیها به واسطهی ترکیب شیمیایی آنها کنترل میشود و در واقع به فراوانی عناصر موجود در زمین بستگی دارد.
۱۰- از نظر فراوانی، هشت عنصر، ترکیب شیمیایی کلیدی اغلب کانیها را تشکیل میدهند. این هشت عنصر، مجموعاً بیش از ۹۸% وزن پوستهی زمین را تشکیل میدهند. این هشت عنصر عبارتند از: اکسیژن، سیلیسیوم، آلومینیوم، آهن، منیزیم، کلسیم، سدیم و پتاسیم.
۱۱- تفاوت در ساختار بلورین و شیمیایی، تا حد زیادی بر دیگر خصوصیات فیزیکی کانیها تأثیر میگذارد. به عنوان مثال، الماس و گرافیت، دو آلوتروپ (شکل مختلف) کربن هستند که خصوصیات کاملاً متفاوتی از یکدیگر دارند.
۱۲- یکی از روشهای طبقهبندی کانیها بخصوص در گوهرشناسی، تفکیک آنها بر اساس رنگ است. بر این اساس، کانیها به سه دستهی ایدیوکروماتیک، آلوکروماتیک و پسودوکروماتیک قابل گروهبندی هستند:
- کانیهای خودرنگ (idiochromatic): این کانیها با توجه به ترکیب شیمیایی، دارای رنگ ثابت و قابل پیشبینی هستند. آزوریت آبی و مالاکیت سبز، نمونههایی از کانیهای ایدیوکروماتیک هستند.
- کانیهای دگررنگ (allochromatic): این کانیها به دلیل وجود ناخالصیها در ترکیب و نقصهای ساختاری، به حالت دگررنگ دیده میشوند. یعنی رنگ آنها با توجه به ترکیب و ساختار، میتواند متفاوت و غیرقابل پیشبینی باشد. آمازونیت آبی (اورتوکلاز)، هلیودور زرد (اسپودومن) و کواترز صورتی (رُز کوارتز)، نمونههایی از کانیهای آلوکروماتیک هستند.
- کانیهای رنگ کاذب (pseudochromatic): این کانیها به دلیل انکسار نور خاصی که دارند، رنگهای متغیری از خود نشان میدهند. چنین خصوصیت منحصربهفردی، باعث جذاب شدن این دسته از کانیها میشود. اوپال و لابرادوریت، نمونههایی از کانیهای پسودوکروماتیک هستند.
۱۳- تعداد اندکی از کانیها قادرند با توجه به زاویهی نور، رنگ خود را تغییر دهند. چنین کانیهایی هنگامی که در معرض منابع نوری مختلف قرار بگیرند، رنگهای متفاوتی از خود به نمایش میگذارند. این گونه کانیها و سنگها ممکن است دو و یا چند رنگ مختلف داشته باشند. به عنوان مثال، الکساندریت دارای دو رنگ اساسی است؛ اما زولتانیت محدودهی رنگهای وسیعتری دارد.
منبع: geologyin.com