اولین نشانه‌ی سختی آب، کاهش قابلیت آب در تبدیل صابون به کف است. در واقع هرچه سختی آب زیادتر باشد، صابون کمتر به کف تبدیل خواهد شد و به جای آن یک رسوب سفید برجای می‌گذارد. آب‌های سخت که معمولاً در سازندهای کربناته وجود دارند، با قرار گرفتن در ظروفی مانند سماور و کتری در زمان جوشش املاح کربناته را رسوب می‌دهند. همچنین شیرآلات و اتصالات آب نیز پس از مدت کوتاهی از رسوبات پوشیده می‌شوند.
اگرچه سختی آب در آزمایش شیمی آب کمتر مورد توجه است، اما برای مصرف کنندگان اهمیت ویژه‌ای دارد. آب سخت برای شرب گوارا نیست. این نوع آب‌ها هضم غذا را مشکل می‌کنند. همچنین استفاده از آن برای برخی از صنایع غذایی توصیه نمی‌شود. سختی آب به ویژه در استخراج منابع آب زیرزمینی اهمیت ویژه‌ای دارد.
عوامل سختی آب
سختی کلی آب به مجموع غلظت‌های عناصر کلسیم و منیزیم موجود در آب گفته می‌شود. معیار سنجش سختی آب وجود کاتیون‌های دوبار مثبت کلسیم و منیزیم است. البته عوامل دیگری همچون آلومینیوم، روی و بسیاری از املاح نیز می‌توانند موجب سختی آب شوند.
در بخش‌هایی از کشور ایران که سنگ‌های آهکی و کربناته بیشتر است، معمولاً آب سخت تر است. همچنین در فصول خشک و کم بارش سال، میزان درجه سختی آب بیشتر می‌باشد.
محاسبه سختی آب
با تعیین غلظت کاتیون‌های یاد شده بر حسب میلی‌گرم بر لیتر و با استفاده از فرمول زیر، سختی کل آب محاسبه می‌گردد:
Ht=2.5Ca+4.1Mg
سختی کلی آب را نیز می‌توان به صورت مجموع غلظت‌های کلسیم و منیزیم محاسبه کرد. این رابطه بر حسب میلی گرم بر لیتر و کربنات کلسیم معادل آن‌ها محاسبه می‌گردد (طبق فرمول زیر):
Ht=50×(Ca+Mg)
رده بندی آب سخت
پس از به کارگیری روابط فوق الذکر، می‌توان آب سخت را با استفاده از جدول زیر رده بندی کرد تا اعداد به دست آمده از طریق فرمول‌ها به عبارت توصیفی و قابل درک تبدیل شوند. در این رده بندی، آب می‌تواند یکی از پسوند‌های «نرم»، «متوسط»، «سخت» و «خیلی سخت» را به خود اختصاص دهد.
جدول ۱: رده بندی آب بر اساس میزان سختی کل آب
| سختی بر حسب میلی‌گرم بر لیتر | توصیف سختی آب |
| ۰ تا ۷۵ | نرم |
| ۷۵ تا ۱۵۰ | متوسط |
| ۱۵۰ تا ۳۰۰ | سخت |
| بیشتر از ۳۰۰ | خیلی سخت |
همچنین با داشتن کربنات کلسیم معادل، می‌توان آب را از نظر میزان سختی مطابق جدول زیر هم رده بندی کرد.
جدول ۲: رده بندی آب بر اساس کربنات کلسیم معادل
| کربنات کلسیم معادل | توصیف سختی آب |
| ۰ تا ۶۰ | نرم |
| ۶۰ تا ۱۲۰ | متوسط |
| ۱۲۰ تا ۱۸۰ | سخت |
| بیشتر از ۱۸۰ | خیلی سخت |
رفع سختی آب
روش دستگاهی
راه‌های بسیاری وجود دارد که سختی آب را بگیریم. با این وجود بهترین روش رفع سختی آب، استفاده از سیستم‌های تصفیه صنعتی و همچنین دستگاه‌های تصفیه خانگی است. در بسیاری از کشورها، تنها آب آشامیدنی را به جهت رفع مشکل سختی آب تصفیه می‌کنند. در کشور ایران، متأسفانه آب شرب و دیگر مصارف خانگی انشعابات جداگانه‌ای ندارند. این مورد علاوه بر هزینه‌ی بسیار بالاتر در بلند مدت، کیفیت آب تصفیه شده را نیز کاهش می‌دهد. به همین خاطر استفاده از دستگاه‌های خانگی تصفیه آب در کشور ما به یک مورد کاملاً طبیعی تبدیل شده است.
روش سنتی
در صورتی که به هر دلیلی امکان تصفیه‌ی نوین آب جهت کاهش سختی وجود نداشته باشد، می‌توان با استفاده از جوشاندن این مشکل را برطرف کرد. توجه داشته باشید که جوشاندن آب، در بلند مدت اصلاً توصیه نمی‌شود، چرا که در این روش، تمام املاح موجود در آب که بعضاً برای بدن ضروری هستند نیز در ته ظرف رسوب می‌کنند.
منابع:
- کتاب آب‌های زیرزمینی – تألیف دکتر محمدحسین قبادی
- ویکیپدیا
