قاره‌ی افسانه‌ای گم شده را فراموش کنید. زمین شناسان تکه‌های زمانی تقریباً یک چهارم تاریخچه‌ی یک میلیارد ساله‌ی یک قاره‌ی مفقود شده را بازسازی کرده‌اند، که در زیرِ بخش جنوبی قاره‌ی اروپا قرار گرفته است و نه در زیر اقیانوسها!
Laurent Jolivet، یکی از زمین شناسان دانشگاه سوربن پاریس که در این پژوهش شرکت نداشته است، این دستاورد را “یک کار بسیار بزرگ” نامیده است. وی این چنین ادامه می‌دهد “اگرچه تاریخچه‌ی تکتونیکی این تکه زمین بزرگ در طی چند دهه‌ی گذشته به طور عمومی شناخته شده بود (قاره آدریا بزرگ)، این میزان از جزئیات در بازسازی زمانی سیستماتیک بی سابقه است”.
تنها بقایای قابل مشاهده‌ی این قاره که با عنوان “آدریای کبیر” (Greater Adria) شناخته می‌شود، سنگ آهک‌ها و دیگر سنگ‌های کشف شده در رشته کوه‌های جنوب اروپا است. دانشمندان بر این باورند که این سنگ‌ها ابتدا به عنوان رسوبات دریایی بیرون آمده‌اند و سپس بر سطح این تکه زمین بزرگ (قاره کشف شده) کشیده شده‌اند و در نهایت در هنگام برخورد تکتونیکی دچار بالا آمدگی شده‌اند. با این وجود، هنوز بازسازی اندازه، شکل و تاریخچه‌ی این تکه زمین بزرگ که بخش اعظم آن میلیون‌ها سال است که در زیر دریاهای کم عمق گرمسیری قرار گرفته است، به دلیل دشواری انجام نشده است.
Douwe Van Hinsbergen، زمین شناس دانشگاه اوترخت هلند میگوید که “آدریای بزرگ” تاریخچه‌ی به شدت پیچیده‌ای داشته است. زمین شناسان معتقدند که این قاره حدود ۲۴۰ میلیون سال پیش از ابر قاره‌ی گندوانا (که امروزه شامل آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا، قطب جنوب، شبه قاره‌ی هند و شبه جزیره‌ی عربستان است) جدا شده است و شروع به حرکت به سمت شمال کرده است. حدود ۱۴۰ میلیون سال پیش، این قاره‌ی پنهان امروزی در حد و اندازه‌ی گرینلند بوده است و عمدتاً در دریاهای گرمسیری قرار داشته است، یعنی جایی که رسوبات جمع می‌شوند و آرام آرام به سنگ تبدیل می‌شوند. سپس در حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون سال پیش و هنگام برخورد با قاره‌ای که امروزه آن را اروپا می‌نامیم، تکه تکه شده و به زیر قاره اروپا فرو رفته است. تنها بخش کمی از سنگ‌های “آدریای بزرگ” که در هنگام برخورد ساییده شده و بالا آمده‌اند، در سطح زمین باقی مانده‌اند و قابل مشاهده و بررسی توسط زمین شناسان هستند.
دیگر پیچیدگی این پژوهش این است که سنگ‌های آدریای عظیم در بیش از ۳۰ کشور جهان از اسپانیا تا ایران پراکندگی دارند. Van Hinsbergen میگوید: درست مانند سنگ‌ها، داده‌ها نیز پراکنده شده‌اند و جمع‌آوری آنها بسیار دشوار است. و در نهایت ذکر می‌کند که تا دهه‌ی گذشته و پیش از آن، زمین شناسان به نرم افزارهای پیشرفته برای انجام چنین بازسازی‌هایی دسترسی نداشتند. وی ادامه می‌دهد: منطقه‌ی مدیترانه‌ای از نظر زمین شناسی بسیار پیچیده است؛ همه چیز منحنی شکل، انباشته شده و شکسته شده است.
در این مطالعه‌ی نوین، Van Hinsbergen و همکارانش بیش از ۱۰ سال را به جمع آوری اطلاعات درباره‌ی سن نمونه‌های سنگی که تصور میرفت مربوط به “آدریا بزرگ” باشند و همچنین مسیر هر میدان مغناطیسی به دام افتاده در آنها پرداخته‌اند. این موضوع، به زمین شناسان کمک می‌کند تا علاوه بر تعیین زمان، مکان شکل‌گیری این سنگ‌ها را نیز تعیین کنند.
بنابر گزارش تیم تحقیقاتی Van Hinsbergen در مجله‌ی Gondwana Research، آدریای بزرگ به جای حرکت ساده به سمت شمال، دارای حرکت پادساعتگرد است و به دیگر ورقه‌های تکتونیکی ساییده می‌شود. وی میگوید: اگرچه این برخورد تکتونیکی با سرعت‌هایی نهایتاً تا ۳ الی ۴ سانتی متر بر سال رخ داده است، باعث خرد شدگی ضخامت ۱۰۰ کیلومتری پوسته و انتقال بخش اعظم آن به اعماق گوشته شده است.
این مطالعه تنها شاهد برای قاره‌ی گم شده‌ی آدریا کبیر نیست. دیگر محققین که از امواج لرزه‌ای برای ایجاد توموگرافی کامپیوتری استفاده کرده‌اند، یک اطلس زیر زمینی از تصاویر ساختارهای عمیق ایجاد کرده‌اند. این مطالعه نشان می‌دهد هم‌اکنون بخش‌هایی از آدریای بزرگ به پهنای ۱۵۰۰ کیلومتر در زیر صفحات کره زمین قرار گرفته است.
منبع: sciencemag
