کانی‌ها یا مواد معدنی لازمه‌ی زندگی بشر هستند. به طوری که از کوچک‌ترین ابزار زندگی تا کارخانجات صنعتی، همگی به کانی‌ها وابسته هستند. اما مواد معدنی همیشه سودمند نیستند! برخی از کانی‌ها سمی هستند و می‌توانند برای سلامت انسان خطرناک باشند. حتی برخی از آن‌ها می‌توانند موجب مرگ انسان نیز شوند. لازم به ذکر است که در طول تاریخ همواره معدنکاران با چنین مسائلی مواجه بوده‌اند. در ادامه به بررسی ۱۰ مورد از کشنده ترین و مرگبارترین کانی‌ها می‌پردازیم.
کالکانتیت – CuSO4·۵H2O
کالکانتیت (Chalcanthite)، یک نوع سولفات مس هیدراته‌ی قابل حل در آب است. این کانی اغلب در کانسنگ‌های مس وجود دارد. نکته‌ی بسیار مهم درباره کالکانتیت این است که بایستی در محیط خشک نگهداری شود؛ زیرا در محیط‌های مرطوب به راحتی دچار انحلال و تبلور مجدد می‌شود. این کانی برای گیاهان بسیار کشنده است و در صورتی که مقدار آن زیاد باشد، می‌تواند برای انسان نیز مرگبار باشد.
استیبنیت – Sb2S3
استیبنیت (Stibnite)، یک نوع سولفید آنتیموان و دارای شبکه کریستالی اورتورومبیک است و منبع آنتیموان فلزی نیز می‌باشد. خمیر استیبنیت هزاران سال است که در ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی، بخصوص تیره کردن مژه و ابرو به کار می‌رود. همچنین از این ماده معدنی در ساخت برخی از ظروف غذا نیز استفاده می‌شود که می‌تواند باعث مسمومیت غذایی و گاهی مرگ بر اثر آن شود.
آزبست – Mg3Si2O5(OH)4
احتمالاً تا به حال تعریف آزبست (Asbestos) را شنیده‌اید؛ پنبه نسوز که باعث سرطان ریه می‌شود. آزبست یک کانی نیست؛ بلکه متشکل از شش کانی است. این گروه کانیایی سیلیکاته با جلای ابریشمی دارای بلورهای الیاف مانند نازکی هستند که به راحتی شکسته می‌شوند و به صورت ذرات غبار در هوا پخش می‌شوند. آزبست به خاطر انعطاف پذیری بالا و مقاومت در برابر سوختن، در ساختمان سازی کاربرد زیادی دارد. با این وجود می‌تواند موجب بیماری‌هایی از جمله سرطان ریه، مزوتلیوما و آزبستوز شود.
توربرنیت – Cu(UO2)2(PO4)2·۸ – ۱۲ H2O
توربرنیت (Torbernite) یک کانی بسیار خطرناک است که از هیدرات سبز مس، فسفات و اورانیل تشکیل شده است. این ماده معدنی اغلب در گرانیت هایی یافت می‌شود که حاوی اورانیوم هستند. در نتیجه به خاطر خاصیت رادیواکتیو، بسیار خطرناک است. این کانی، رادون را به طور طبیعی آزاد می‌کند و می‌تواند در بلند مدت موجب سرطان ریه شود.
سینابر – HgS
کانی سینابر یا شنگرف (Cinnabar) یک سولفید قرمز جیوه است که بخش عمدۀ جیوه مورد نیاز در سرتاسر جهان را تأمین می‌کند. این کانی بر اثر اکسیداسیون، متیل و دی متیل جیوه را تولید می‌کند که دو ترکیب فوق العاده سمی هستند. این ترکیبات می‌توانند آسیب‌های جبران ناپذیری را به سیستم عصبی کودکان وارد کنند. سینابر در غلظت‌های کم نیز کشنده است و می‌تواند از طریق دستگاه تنفسی، روده‌ها و حتی پوست جذب بدن شود.
گالن – PbS
گالن (Galena) از نظر توزیع یکی از فراوان‌ترین کانی‌های سولفیدی است. گالن کانسنگ اصلی سرب است که بلورهای آن به صورت مکعب‌های نقره‌ای دیده می‌شود. اگرچه سرب بسیار انعطاف پذیر است، وجود گوگرد باعث می‌شود شکننده و بسیار واکنش پذیر باشد. اگرچه سرب مانند جیوه باعث مرگ ناگهانی نمی‌شود، اما باز هم می‌تواند کشنده باشد. سرب می‌تواند طی چندین سال در بدن تجمع یابد و به حد سمی برسد. سم ناشی از حضور سرب در بدن انسان، بزرگسالان را به سرطان مبتلا می‌کند. علاوه بر این، فرزندانی که از چنین والدینی متولد شوند با تراتوژن (نقص شدید در هنگام تولد) دست و پنجه نرم می‌کنند.
هاچینسونیت – (Tl,Pb)2As5S9
هاچینسونیت (Hutchinsonite) نوعی سولفید آرسنیک همراه با تالیوم و سرب است که می‌تواند در مناطق هیدروترمال یافت شود. نمک‌های تالیوم تقریباً بی مزه و بسیار سمی هستند. در نتیجه از آن‌ها در تولید مرگ موش و حشره کش‌ها استفاده می‌شود. حضور تالیوم در کنار سولفید آرسنیک باعث می‌شود تا یک ماده‌ی بسیار خطرناک و مرگ آور ایجاد شود. قرار گرفتن در معرض کانی هاچینسونیت می‌تواند منجر به مرگ انسان شود.
اورپیمان – As2S3
اورپیمان یا زرنیخ (Orpiment) یکی دیگر از کانی‌های سولفید آرسنیک است که دارای رنگ زرد-نارنجی خیره کننده می‌باشد. این مادۀ معدنی به طور طبیعی در زون‌های هیدروترمال، چشمه‌های آبگرم و فومارول‌ها یافت می‌شود. کانی اورپیمان علارغم سمی بودن، در گذشته به عنوان دارو (در کشور چین) و همچنین در علم کیمیاگری به عنوان یکی از راه‌های احتمالی جهت تولید طلا استفاده می‌شده است. آرسنیک به ویژه اگر اکسید شود، می‌تواند بسیار سمی و کشنده باشد.
ریه بکیت – Na2(Fe2+3Fe3+2)Si8O22(OH)2
ریه بکیت (Riebeckite)، یک کانی سیلیکاته از گروه آمفیبول‌ها و غنی از سدیم است. انواعی از این کانی با الیاف ریز (معروف به کروسیدولیت) در سنگ های دگرگونی یافت می‌شود. این کانی به خاطر انعطاف پذیری و مقاومت در برابر سوختن، به عنوان عایق حرارتی و همچنین در تهیه مصالح نسوز به کار می‌رود. با این وجود الیاف کانی ریه‌بکیت می‌توانند باعث سرطان ریه، مزوتلیوما و آزبستوز شوند.
آرسنوپیریت – FeAsS
آرسنوپیریت (Arsenopyrite)، یک سولفید آرسنیک آهن است که دارای جلای فلزی درخشان است و اغلب در زون‌های هیدرورترمال و پگماتیت‌ها یافت می‌شود. آرسنیک موجود در این کانی که گاهی با ذخایر معدنی طلا همراه است، انواعی از آسیب‌های زیست محیطی را موجب می‌شود. اکسید شدن آرسنوپیریت موجب قابلیت انحلال این کانی در آب می‌شود. معادنی که زهکشی مناسبی نداشته باشند، می‌توانند موجب آلوده شدن منابع آب و در نتیجه انواع زیان‌ها برای محیط زیست و حتی مرگ انسان شوند.
منبع: geologyin
