انواع گسل از نظر نوع حرکت

گسل یک شکستگی یا ناحیه‌ی شکسته شده بین دو بلوک سنگ است که نسبت به یکدیگر جابه‌جایی داشته‌اند. این حرکت ممکن است ناگهانی باشد که به آن زمین‌لرزه می‌گویند؛ و یا ممکن است به صورت تدریجی باشد که خزش گسلی نامیده می‌شود. طول گسل‌ها ممکن است از چند میلی‌متر تا هزاران کیلومتر متفاوت باشد.

اغلب گسل‌ها در طی زمان زمین شناسی جابه‌جایی خود را تکرار می‌کنند. حرکت دو بلوک نسبی است؛ یعنی ممکن است یکی از دو بلوک یا هر دوی آن‌ها حرکت کنند، که در هر صورت حرکت نسبی دو دیواره‌ی گسل را خواهیم داشت. این حرکت ممکن است به صورت افقی، شیب لغز و یا ترکیبی از این دو باشد.

صفحه‌ی گسل، به صفحه‌ای اطلاق می‌شود که نشان دهنده‌ی سطح شکستگی باشد. خط گسل نیز به تقاطع صفحه‌ی گسل با سطح زمین گفته می‌شود. خط گسل، یا اثر سطحی گسل، همان خطی است که در نقشه‌های زمین شناسی قابل مشاهده است.

انواع گسل

گسل‌ها از نظر نوع حرکت دو بلوک یا دیواره‌ی گسل نسبت به یکدیگر (افقی و شیب لغز) به سه دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند. همچنین یک حالت بینابینی نیز وجود دارد، که به نوعی ترکیبی از حرکت افقی و شیب لغزی است.

گسل نرمال

گسل نرمال (normal fault)، نوعی گسل شیب لغز است که در آن بلوک فرودیواره (footwall block) نسبت به فرادیواره (hanging wall block) به سمت بالا حرکت کند. فرودیواره در گسل‌هایی که شیب آن‌ها کمتر از ۹۰ درجه باشد، به بلوکی گفته می‌شود که در زیر بلوک دیگر قرار گرفته باشد. این نوع گسل حاصل تنش کششی است. در مقیاس وسیع می‌توان به ریفت یا گسل میان اقیانوس اطلس اشاره کرد که حاصل واگرایی ورقه‌های تکتونیکی است و خود موجب شده تا قاره‌های آمریکا و آفریقا از یکدیگر جدا شوند.

گسل معکوس

گسل معکوس (reverse fault)، نوعی گسل شیب لغز است که در آن بلوک فرودیواره نسبت به فرادیواره به سمت پایین حرکت کند. این نوع گسل حاصل تنش فشارشی است. در مقیاس وسیع می‌توان به گسل معکوس اصلی زاگرس اشاره کرد که حاصل همگرایی ورقه‌های عربی و اوراسیا است.

گسل امتدادلغز

گسل امتدادلغز یا راستالغز (strike-slip fault)، به گسلی گفته می‌شود که دارای جابه‌جایی افقی بین دو دیواره باشد. به عبارتی دو دیواره‌ی گسل در کنار یکدیگر حرکت می‌کنند. گسل سن آندریاس در آمریکا، یک نمونه از گسل‌های امتدادلغز است. گسل‌های امتدادلغز از نظر جهت حرکت دو بلوک گسلی نسبت به یکدیگر، به دو دسته تقسیم می‌شوند:

گسل امتدادلغز چپگرد

نوع و جهت حرکت گسل امتدادلغز چپگرد (left-lateral strike-slip fault) به گونه‌ای است که اگر بر روی خط گسل و رو به یکی از بلوک‌ها بایستید، حرکت بلوکی که در مقابل شما قرار دارد به سمت چپ خواهد بود. به این نوع حرکت راستالغزی پادساعتگرد نیز می‌گویند.

گسل امتدادلغز راستگرد

نوع و جهت حرکت این گسل امتدادلغز راستگرد (right-lateral strike-slip fault) به گونه‌ای است که اگر بر روی خط گسل و رو به یکی از بلوک‌ها بایستید، حرکت بلوکی که در مقابل شما قرار دارد به سمت راست خواهد بود. به این نوع حرکت راستالغزی ساعتگرد نیز می‌گویند.

گسل مایل لغز

گسل مایل لغز یا مورّب لغز (oblique-slip fault)، ترکیبی از حرکت امتدادلغز با شیب لغزی است. به این صورت که گسل مورد نظر، یک مؤلفه‌ی راستالغزی (چپگرد یا راستگرد) و یک مؤلفه‌ی شیب لغزی (نرمال یا معکوس) خواهد داشت. به عنوان مثال، گسل شمال تبریز یک گسل مایل لغز است که دارای دو مؤلفه‌ی حرکتی امتدادلغزی راستگرد و شیب لغزی معکوس است.

منابع:

geologypage.com

geology.com