انواع ناپیوستگی‌های زمین شناختی

در اصطلاح زمین شناسی تاریخی، هر ناپیوستگی (unconformity) بخشی از زمان را نشان می‌دهد که در طی آن مدت چینه‌ای نهشته نشده است. به طور معمول امکان دارد چینه‌هایی که تشکیل شده‌اند بر اثر حرکات زمین بالا آمده و کج شده باشند که همچنین رسوبگذاری در آن‌ها پایان یافته است.

چینه‌های بالا آمده (تحت تأثیر عوامل هوازدگی و فرسایش) قبل از اینکه بر اثر فرونشینی دوباره، رسوب گذاری و تشکیل چینه‌های جدید صورت گیرد، به طور کم و بیش گسترده‌ای فرسایش می‌یابند. همانطور که در مطالعات میدانی قابل مشاهده است، یکسری چینه روی سطح فرسایش طبقات قدیمی‌تر قرار می‌گیرد. اغلب بعضی از مواد تشکیل دهندۀ چینه‌های جوانتر از فرسایش چینه‌های قدیمی‌تر منشأ گرفته‌اند.

در ترسیم و تحلیل نقشه‌های زمین شناسی، عدم وضوح این سطوح فرسایشی مشکل آفرین است؛ اگرچه ممکن است در ستون چینه شناسی حاشیه نقشه معرفی شده باشند. در هر حال به دلیل آنکه حرکت‌های فرونشینی و تجدید رسوب گذاری دنبال می‌شود، به ندرت ممکن است چینه‌های جوان‌تر شیب و امتداد چینه‌های قدیمی‌تر را داشته باشد.

البته بعضی موارد استثنا نیز وجود دارد. به عنوان مثال، در حاشیه‌ی حوضه‌ی لندن که در آن لایه‌های ترشیاری پایینی به طور ناپیوسته ولی با اندک تفاوتی در شیب و امتداد بر روی سازند چاک (Chalk) نهشته شده است. با مقایسه‌ی این توالی با توالی‌های سمت دیگر کانال متوجه می‌شویم که نشانگر ناپیوستگی بزرگ در دوره‌ای طولانی بوده است. بنابراین بالاترین اشکوب سازند چاک و دو تا از پایین‌ترین اشکوب‌های ترشیاری وجود ندارند.

فهرست محتوا

ناپیوستگی از دیدگاه ساختاری

دگرشیبی

در ناپیوستگی از نوع دگرشیبی (overstep)، اغلب پایین‌ترین لایه از جوان‌ترین سری چینه‌هایی که نسبت به چینه‌های قدیمی شیب و امتداد متفاوتی دارد، بر روی لایه‌هایی با سن متفاوت قرار می‌گیرد. این حالت، دگرشیبی نامیده می‌شود.

چنانچه چینه‌های قدیمی‌تر قبل از فرسایش کج شده باشند، نسبت به سطح ناپیوستگی زاویه دار خواهند بود که در این حالت به آن ناپیوستگی زاویه دار (angular unconformity) گفته می‌شود.

ناپیوستگی پیش رونده

همچنان که فرونشینی ادامه می‌یابد و دریا روی نواحی خشک قدیمی‌تر بیشتر گسترش پیدا می‌کند (و توالی لایه‌ها پی در پی نهشته می‌شوند) ممکن است آن‌ها در گستره‌ی جغرافیایی وسیع‌تری تشکیل شوند؛ به طوری که یک لایه‌ی خاص نسبت به دیگر لایه‌های قبلی گستره یا پوشش بیشتری داشته باشد. این وضعیت ممکن است توأم با دگرشیبی (دگرشیبی پیشرونده (overlap)) یا بدون دگرشیبی باشد.

اگر در حوضه‌ای که به تدریج بر اثر بالا آمدگی کوچک می‌شود، لایه‌های جدید پی در پی بر روی لایه‌های زیرین نهشته شود، این وضعیت تحت عنوان پسروی (off-lap) شناخته می‌شود.

انواع ناپیوستگی از دیدگاه چینه شناسی

ناپیوستگی هم شیب

ناپیوستگی هم شیب (disconformity)، نوعی از ناپیوستگی است که بین لایه‌های موازی سنگ‌های رسوبی تشکیل می‌شود و نشان دهنده‌ی یک دوره‌ی فرسایش یا عدم رسوب گذاری است. ناپیوستگی هم شیب به واسطه‌ی ویژگی‌های فرسایشی سطحی مشخص می‌شود. ناپیوستگی هم شیب به طور معمول وسعت زیادی دارد و اختلاف سن سطح زیرین و بالایی آن زیاد است.

ناپیوستگی پیوسته نما

ناپیوستگی پیوسته نما (paraconformity) نیز نوعی از ناپیوستگی هم شیب است که در آن سطح جدایش، یک صفحه‌ی صاف و بدون اثرات مشخص فرسایش سطحی است. به طور کلی اختلاف سن طبقات بالایی و پایینی در ناپیوستگی پیوسته نما، کمتر از ناپیوستگی هم شیب است. بنابراین تشخیص آن به مراتب دشوارتر خواهد بود. این نوع از ناپیوستگی را کاذب یا غیررسوبی نیز می‌نامند. و چنانچه وسعت کمی داشه باشد، به آن ته نشست درنگ می‌گویند که به معنای مکث کوتاه در رسوبگذاری است.

ناپیوستگی آذرین پی

ناپیوستگی آذرین پی (noncorformity)، حالتی است که سنگ‌های رسوبی دارای ناپیوستگی با سنگ‌های دگرگونی یا آذرین باشند. در چنین وضعیتی، لایه‌های رسوبی بر روی سنگ‌های از پیش موجود و فرسایش یافته‌ی دگرگونی یا آذرین نهشته شده‌اند. به عبارت دیگر، اگر بخش زیرین سطح ناپیوستگی از نوع آذرین باشد و یا بر اثر دگرگونی لایه‌بندی خود را از دست داده باشد، صفحه‌ی جدایش ناپیوستگی آذرین پی نامیده می‌شود.

ناپیوستگی زاویه‌ای

ناپیوستگی زاویه‌ای (angular unconformity) یا دگرشیب نوعی از ناپیوستگی است که طبقات افقی و موازی رسوبی، بر روی لایه‌های کج شده یا فرسایش یافته نهشته شوند. در حالت کلی طبقات فوقانی به صورت افقی هستند، اما ممکن است بعداً بر اثر فعالیت‌های تکتونیکی و کوهزایی کل توالی دچار دگرریختی شود و لایه‌های بالایی از حالت افقی خارج شوند.

ناپیوستگی حائل

ناپیوستگی حائل یا تکیه‌گاهی (buttress unconformity) به نوعی از ناپیوستگی گفته می‌شود که لایه‌ی بالایی سطح ناپیوستگی نسبت به طبقات زیرین دارای زاویه‌ی زیاد (بین ۴۵ تا ۹۰ درجه) باشد. یا به عبارتی لایه‌های بالایی در مقابل طبقات زیرین قرار گرفته باشند. حاصل این نوع ناپیوستگی دگرریختی ساختاری در طبقات زیرین است.

ناپیوستگی آمیخته

ناپیوستگی آمیخته (bended unconformity) نوعی از ناپیوستگی هم شیب یا دگرشیب است که هیچگونه صفحه‌ی مشخص جدایش یا تماس بین طبقات فوقانی و زیرین ندارد. سطح ناپیوستگی آمیخته گاهی اوقات ممکن است حاوی خاک، خاک دیرین یا سنگ ریزه های مشتق شده از طبقه‌ی زیرین باشد.

منابع: