سنگ‌هایی که از آسمان بر روی زمین سقوط می‌کنند، همواره در طول تاریخ باعث وحشت و تعجب مردم شده‌اند. بسیاری از افراد جذب زیبایی‌ها و کمیاب بودن این سنگ‌ها شده‌اند. همچنین دانشمندان، کلکسیونرها و مردم کنجکاو همیشه به دنبال راهی برای دستیابی به آسمان سنگ‌ها بوده‌اند.
اما سوال اصلی اینجاست: چه چیزی باعث می‌شود تا شهاب سنگ‌ها و دیگر مشتقات آنها برای عوام و خواص جالب توجه باشد؟ کمیاب بودن. بشر به طور ذاتی به اشیاء کمیاب علاقه‌ی خاصی دارد. حال اگر چنین اشیائی دارای کاربرد باشند، میزان تقاضا بیشتر خواهد شد. و چنانچه میزان تقاضا از عرضه (موجودی) فراتر رود، آن شئ با ارزش یا به عبارتی «قیمتی» تلقی خواهد شد.
فهرست محتوا
شهاب سنگ و ایمپکتایت
شهاب سنگ ها، به طور کلی به دسته‌ای از سنگ‌ها گفته می‌شود که منشأ غیرزمینی داشته باشند. به عبارت دیگر، هر سنگی که از جایی غیر زمین بر روی زمین سقوط کند، شهاب سنگ نامیده می‌شود، حتی اگر منشأ آن مریخ و ماه باشد.
ایمپکتایت‌ها، عمدتاً شیشه‌هایی رنگی هستند که در اثر برخورد شهابسنگهای بزرگ با زمین تشکیل می‌شوند. بنابراین ایمپکتایت‌ها شهاب سنگ نیستند؛ ولی تشکیل آنها نیازمند برخورد شهاب سنگ با زمین است. تکتیت و مولداویت، از معروف‌ترین ایمپکتایت ها به شمار می‌روند.
شهابسنگها و ایمپکتایت‌ها با توجه به ظاهر جذابی که دارند (احتمالاً کمیاب بودن آنها بزرگترین دلیل جذابیت ظاهری آنها است)، می‌توانند به عنوان گوهر یا جواهر مورد استفاده قرار گیرند. برخی از آنها ممکن است به عنوان گوهرسنگ و برخی دیگر نیز به گونه‌های دیگر در ساخت جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خریداران سنگ‌های غیرزمینی
گروه‌های مختلفی از مردم ممکن است به عنوان خریدار شهاب سنگ شناخته شوند. پژوهشگران، کلسیونرهای شهابسنگ و کلکسیونرهای کانی‌ها و سنگ‌ها، نمونه‌هایی از چنین افرادی هستند.
بیشتر بخوانیم:
با این وجود، بیشترین تقاضا برای شهابسنگها از طرف افرادی است که به خواص و فوائد شهاب سنگ ها معتقد هستند. چنین افرادی از شهاب سنگ‌ها به عنوان اشیائی برای حفظ و تقویت سلامت جسمی و روحی استفاده می‌کنند. علاوه بر شهاب سنگ‌ها، ایمپکتایت‌هایی مانند مولداویت، تکتیت و شیشه‌ی بیابانی نیز مشمول چنین کاربردهایی هستند. خریداران این سنگ‌ها معتقدند که کانی‌های موجود در گوهرسنگ‌های غیرزمینی دارای خصوصیات ویژه‌ای هستند که برای سلامت انسان مفید و بعضاً ضروری است. با این وجود، تاکنون هیچگونه شواهد علمی مبنی بر تأثیر شهاب سنگ‌ها و مشتقات آنها بر سلامت جسم و روان انسان ارائه نشده است.
اصلی یا تقلبی؟
طبیعتاً هرچیزی که با ارزش باشد، نمونه‌ی تقلبی آن نیز ساخته خواهد شد. از الماس گرفته تا دیگر گوهرسنگ‌ها و حتی شهاب سنگ‌ها و ایمپکتاتیت‌ها.
قرن‌ها است که بشر جواهرات غیززمینی را به رسمیت شناخته است. این جواهرات دارای منشأ خاص، کانی‌های بعضاً نایاب در زمین و ظاهر خاص هستند. به عنوان مثال بیش از دویست سال است که مولداویت‌های اروپا به عنوان گوهرسنگ در ساخت جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قضیه تا جایی پیش رفته که میزان تقضای این سنگ از میزان موجودی طبیعی آن پیشی گرفته است. بنابراین بسیاری از افراد و حتی شرکت‌ها به تولید مولداویت مصنوعی یا بدلی روی آورده‌اند؛ یعنی شیشه‌های سبزی که از هر نظر کاملاً مشابه مولداویت‌ها هستند.
امروزه برخی از سازندگان حرفه‌ای مولداویت مصنوعی، حتی نمونه‌ی راف (تراش نخورده) مولداویت را نیز دقیقاً مشابه نمونه‌ی طبیعی آن می‌سازند. بنابراین بررسی‌های دقیق آزمایشگاهی برای تشخیص چنین گوهرسنگ‌هایی امری کاملاً ضروری است؛ چراکه اکثر مولداویت‌های موجود در بازار جهانی، تقلبی هستند. البته بیشتر این شیشه‌های سبز مصنوعی را با استفاده از چگالی و اشعه UV نیز می‌توان تشخیص داد.
علاوه بر ایمپکتایت‌ها، شهاب سنگ‌ها نیز از زیر دست سودجویان جان سالم به در نبرده‌اند. با این وجود، نمونه‌های ساختگی شهاب سنگ‌ها که همگی توسط افراد غیرحرفه‌ای ساخته می‌شوند، با یک نگاه ساده نیز قابل تشخیص هستند.
جواهرات غیرزمینی
اگرچه شهابسنگها و ایمپکتایت‌ها بسیار کمیاب هستند، به جز موارد خاصی جزء دسته‌ی سنگ‌های قیمتی قرار نمی‌گیرند. اما تقریباً همه‌ی آنها را می‌توان سنگ نیمه قیمتی در نظر گرفت. به طور معمول شهاب سنگ‌ها نسبت به گوهرسنگ‌های معروف، ارزان‌تر هستند. زیرا اولاً بسیاری از مردم با این اشیاء آسمانی آشنایی ندارند، و بنابراین میزان تقاضای آنها به عنوان جواهرات نیز نسبتأ کمتر است. دوماً میزان موجودی این سنگ‌ها بسیار کم است و در نتیجه نمی‌توان به عنوان یک کالای اقتصادی قابل اعتماد بر روی آنها سرمایه‌گذاری کرد.
در ادامه با برخی از کاربردهای شهاب سنگ‌ها و ایمپکتایت‌ها در ساخت جواهرات آشنا خواهیم شد:
مولداویت
مولداویت (moldavite) یکی از محبوب‌ترین و کمیاب‌ترین ایمپکتایت‌ها است. این سنگ دارای جلای شیشه‌ای است و به رنگ‌های سبز زیتونی، سبز روشن و آبی مایل به سبز دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که مولداویت‌ها در حدود ۱۵ میلیون سال پیش و در اثر برخورد یک شهاب سنگ بزرگ با بخش‌های مرکزی قاره اروپا شکل گرفته باشند. تصویر فوق دو نمونه راف از مولداویت (بالا) را در کنار دو نمونه مولداویت مصنوعی (پایین) نشان می‌دهد. عمده‌ترین کاربرد مولداویت‌ها، استفاده به عنوان گوهرسنگ است.
پالاسیت‌ها
پالاسیت‌ها شهاب سنگ هایی از نوع سنگی-آهنی هستند. این نوع از شهاب سنگ‌ها از یک فاز پیوسته‌ی فلزی آهن و نیکل به عنوان زمینه و دانه‌های پریدوت (نوع قیمتی الیوین که زبرجد گفته می‌شود) تشکیل شده‌اند. بُرش‌های نازک از پالاسیت‌ها به قیمت‌های بسیار بالایی فروخته می‌شود. از این برش‌ها در ساخت جواهرات (مثلا آویز گردنبند) و همچنین به عنوان دکور در ویترین‌ها استفاده می‌شود. همچنین از پریدوت‌های موجود در پالاسیت‌ها به صورت جداگانه استفاده می‌شود که بعد از تراش دادن، به عنوان نگین در جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرند. طبیعتاً سنگ زبرجد غیرزمینی قیمتی بسیار بالاتر نسبت به نمونه‌های زمینی خواهد داشت.
شیشه صحرای لیبی
شیشه‌ی صحرای لیبی (Libyan desert glass) ماده‌ای است شیشه‌ای که به نظر می‌رسد در اثر برخورد یک شهاب سنگ در حدود ۲۶ میلیون سال پیش با صحرای لیبی (امروزه مرز بین دو کشور لیبی و مصر) تشکیل شده باشد. بنابراین این شیشه‌ها نیز همانند مولداویت‌ها از نوع ایمپکتایت‌ها هستند. سابقه‌ی حضور شیشه صحرای لیبی در جواهرات به بیش از ۳۳۰۰ سال پیش برمی‌گردد. در تصویر فوق (سمت چپ)، نشان توت‌عنخ‌آمون از پادشاهان مصر باستان دیده می‌شود که در مرکز آن یک تکه‌ی تراش خورده از این ایمپکتایت مشاهده می‌شود. قرارگیری این سنگ در مرکز چنین جواهر مهمی، خود نشان دهنده‌ی ارزش بالای این سنگ در زمان باستان است.
صیقل و تراش شهاب سنگ
برش دادن و صیقل دادن شهاب سنگ‌های آهنی، معمولاً الگوهای زیبایی از کریستال‌های فلزی را نمایان می‌کند. این الگوها، ساختار ویدمن اشتاتن نامیده می‌شوند. از تراش دادن چنین شهاب سنگ‌هایی، برای ساخت نگین، مهره، آویز، صفحه‌ی ساعت مچی، حلقه و … استفاده می‌شود. تصویر فوق یک پیک نوازندگی گیتار را نشان می‌دهد. تصور کنید که با استفاده از بخشی از هسته‌ی یک جرم سماوی گیتار بنوازید!
الماس‌های برخوردی
شهاب سنگ‌های بزرگ می‌توانند باسرعتی در حدود ۱۵ تا ۲۰ مایل بر ساعت به زمین برخورد کنند. چنین برخوردی باعث افزایش فشار و دمای نقطه‌ی برخورد تا حدی خواهد شد که شرایط مورد نیاز برای تشکیل الماس فراهم شود. البته بایستی منطقه‌ی برخورد چنین شهاب سنگی، غنی از کربن باشد؛ چراکه بنیان اصلی الماس، عنصر کربن است. بزرگترین ذخیره‌ی الماس در جهان، دهانه‌ی برخوردی Popigai در شمال روسیه است که بر اثر برخورد یک شهاب سنگ عظیم‌الجثه تشکیل شده است. البته چنین الماس‌هایی عمدتاً استفاده‌ی صنعتی دارند، ولی برخی از نمونه‌های خاص آنها می‌تواند به عنوان گوهرسنگ نیز به کار گرفته شود.
تکتیت (تکتایت)
تکتیت یا تکتایت، به شیشه‌های طبیعی و سیاه رنگی گفته می‌شود که شباهت زیادی به شیشه‌ی آتشفشانی (ابسیدین) دارند. همانند دیگر ایمپکتایت‌ها، تکتایت‌ها نیز بر اثر برخورد شهاب سنگ‌های بزرگ با زمین به وجود می‌آیند. هنگامی که محل برخورد شهاب سنگ حاوی سنگ‌های غنی از سیلیس باشد، حرارات و فشار ناشی از شهابسنگ، باعث ذوب ناگهانی سنگ‌های سیلیکاته و در نتیجه تشکیل تکتیت می‌شود. از تراش دادن این شیشه‌های طبیعی، اشکال مختلفی ایجاد می‌شود که در ساخت جواهرات کاربرد دارند. البته از آنجایی که سختی تکتیت‌ها پایین است، معمولاً به عنوان نگین انگشتر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. بیشترین کاربرد این نوع از ایمپکتایت‌ها در ساخت آویز، گوشواره و کابردهای مشابه است.
منابع:
- geology.com
- gia.edu
سلام اگه سنگی داشته باشیم نارنجی رنگ ولوبیا شکل وهرسال یه دونه ازش بیشتر میشه ولی هنوز کاملا مطمئن نیستم ولی چند سال پیش پسرم یه دونه تو باغچه پیدا کرد والان ۴ تا شده کجا میتونیم تشخیص بدهند که این چی میتونه باشه