صنعت معدن به خاطر داشتن مخاطرات جانی و بهداشتی برای کارکنان، همواره در صدر مشاغل سخت و پرخطر قرار می‌گیرد. آتش سوزی، سیل، ریزش سقف و دیواره‌ها، آلودگی‌های سمی، انفجار، انتشار گازها و ذرات معلق از جمله مهمترین مخاطرات مربوط به معندکاری زیرزمینی هستند.
بسیاری از این حوادث و مشکلات، غیرقابل اجتناب هستند؛ با این وجود با رعایت قوانین و پروتکل‌های ایمنی، می‌توان عوامل تهدید کننده‌ی امنیت و سلامت مهندسان و کارگران را به حداقل رساند. به لطف پیشرفت تجهیزات ایمنی و شیوه‌های معدنکاری طی دهه‌های گذشته، امروزه آمار مرگ و میر و بیماری در کارکنان معادن به طرز چشمگیری کاهش یافته است. اما متأسفانه هنوز در بسیاری از معادن کوچک و بزرگ آنچنان که باید و شاید به جان انسان‌ها اهمیت داده نمی‌شود.
این مخاطرات، نه تنها در هنگام استخراج منابع معدنی، بلکه در هنگام حفاری تونل‌ها برای دیگر کاربردها نیز اتفاق می‌افتد. اما تفاوت اصلی معدنکاری زیرزمینی با دیگر حفاری‌ها در این است که در معدنکاری، نمی‌توان مکان مناسب برای حفاری را انتخاب کرد؛ چرا که محل قرارگیری ذخایر معدنی، چنین موردی را تعیین خواهد کرد. بر خلاف آن، در حفر تونل ترابری و انتقال لوله، معمولاً می‌توان محلی که از نظر ویژگی‌های ساختاری، لایه بندی و جنس سنگ‌ها شرایط بهتری را دارد، برای حفاری برگزید.
حوادث، همیشه ترکیبی از خطرات و عوامل ایجاد کننده‌ی آن‌ها هستند. به عنوان مثال، انتشار گاز و متعاقباً انفجار آن، می‌تواند باعث ریزش معدن و در ادامه وقوع سیل شود.
در ادامه به چند مورد از مهمترین مخاطرات معدنکاری زیرزمینی که همواره امنیت جانی کارکنان را تهدید می‌کنند، اشاره خواهیم کرد. البته بایستی توجه شود که این حوادث، خاصِ معدنکاری زیرزمینی نیستند؛ و ممکن است در معدنکاری روباز و دیگر مشاغل صنعتی نیز شایع باشند.
مخاطرات جانی معدنکاری زیرزمینی
آتش سوزی
آتش سوزی و انفجار از مخرب‌ترین و خطرناک‌ترین حوادث در صنعت معدن می‌باشند. کاهش احتمال وقوع آن و خسارات ناشی از آن نیز یکی از چالش برانگیزترین موارد ایمنی است که معدنچیان همواره با آن روبه‌رو هستند. آتشوزی و افنجار می‌توانند در هر زمان، چه در معادن فعال و چه در معادن متروکه رخ دهند!
سند «پیشگیری و کنترل آتشسوزی و انفجار در معادن» که توسط هیأت اجرایی بهداشت و ایمنی صادر شده است، تعدادی از منابع احتمالی آتش سوزی در معادن زیرزمینی را به شرح زیر فهرست می‌کند:
- اصطکاک ناشی از ابزار مکانیکی معیوب و یا تسمه‌های نقاله یا … که مدام در حال سایش با اجسام ثابت هستند.
- موتورهای احتراق داخلی، از جمله سیستم‌های ورودی و خروجی هوا و سطوح داغ.
- گرمایش خودانگیز زغال سنگ در ضایعات یا درزه‌های پرخطر.
- ماشین آلات و تجهیزات الکتریکی و مکانیکی، جرقه‌های الکتریکی و سطوح داغ مربوط به تجهیزات الکتریکی و سیستم‌های توزیع.
- اتصال کوتاه و خطای به زمین در تجهیزات الکتریکی و سیستم‌های توزیع.
- مواد منفجره و چاشنی، فشرده شدن هوا یا گازها، و همچنین فعالیت‌های تولید کننده‌ی گرما مانند سوزاندن، جوشکاری و سنگ زنی.
- ابزار مربوط به افراد سیگاری؛ مانند فندک، کبریت و سیگار.
در برخی از مواقع، آتش سوزی می‌تواند آنچنان ویرانگر باشد، که برای شهرهای اطراف نیز به یک تهدید تبدیل شود. به عنوان مثال، طی حادثه آتش سوزی سال ۱۹۶۲ در یک معدن زغال سنگ در نزدیکی شهر سنترالیا در ایالت پنسیلوانیا (آمریکا) این شهر تخلیه شد. نکته‌ی جالب و البته غم انگیز در مورد این حادثه این است که سوختن زغال سنگ همچنان ادامه دارد. و در حال حاضر تنها حدود ۱۰ نفر در این شهر زندگی می‌کنند. علت این حادثه نیز هیچ وقت مشخص نشده است.
سیل
سیل نیز می‌توان به اندازه‌ی آتش سوزی، برای یک معدن ویرانگر باشد. دلایل زیادی برای آبگرفتگی و وقوع سیل در معادن وجود دارد. برخی از سیل‌ها برنامه ریزی شده و در جهت کنترل حجم آب بالادست هستند. اما در موارد دیگر، جاری شدن سیل غیر عمدی و معمولاً به یکی از دلایل زیر است:
- شرایط غیرایمن محل معدن؛ مانند توپوگرافی، قرارگیری در مسیر سیلاب و …
- اففجار در معدن که می‌تواند سبب شکستن سدها و آب بندها شود.
- فقدان زیرساخت معدنی مناسب که می‌تواند موجب نشت آب و شکستن لوله‌ها شود.
به عنوان یک مثال از حادثه وقوع سیل در معادن، می‌توان به شکسته شدن یک آب بند در نزدیکی یک معدن طلا در سیبری اشاره کرد (۲۷ مهر ۱۳۹۸) که طی آن حدود ۲۰ نفر از کارکنان معدن کشته شدند. متن کامل این خبر را می‌توانید در لینک زیر بخوانید:
ریزش معدن
ریزش و سقوط سقف و دیواره‌های معادن زیرزمینی می‌تواند توسط یکی از عوامل زیر ایجاد شود:
لرزه خیزی طبیعی
معادن واقع در مناطق فعال لرزه‌ای، همواره در معرض خطر هستند. نکته‌ی مهم اینجاست که بسیاری از معادن در مناطق لرزه خیز قرار دارند. زیرا فعالیت تکتونیکی یکی از فرایندهای کانه ساز به شمار می‌رود و همچنین بالا آمدن زمین بر اثر فعالیت‌های تکتونیکی می‌تواند ذخایر معدنی را به سطح زمین برساند.
استفاده از مواد منفجره
علاوه بر لرزه‌خیزی خیزی طبیعی، بسیاری از فرایندهای معدنکاری از جمله افنجار و باربرداری گسترده، نیز می‌توانند زلزله‌های القایی را موجب شوند. استفاده از مواد منفجره در معدنکاری می‌تواند باعث تحریک گسل‌ها و و وقوع زلزله‌های مهیب شود. نتیجه‌ی آن نیز می‌تواند ریزش معدن و گرفتار شدن معدنچیان باشد.
در حادثه سال ۲۰۱۰ در معدنی نزدیک به شهر کوپیاپو در شیلی، ۳۳ معدنچی در عمق ۷۰۰ متری زمین به مدّت ۶۹ روز گرفتار شدند. اگرچه این معدنچیان با تلاش‌های بی وقفه‌ی همکارانشان جان سالم به در بردند، اما آثار روحی و روانی شدیدی را نیز متحمّل شدند.
انتشار گازها
انتشار گازهایی همچون متان و ذرات حاصل از زغال سنگ، می‌تواند فجایع بزرگی را در معدنکاری زیرزمینی ایجاد کند. انتشار چنین گازهایی می‌تواند به محبوس شدن معدنچیان و در نهایت مرگ آن‌ها منجر شود.
لایه‌های زغال سنگ، می‌توانند گاز متان را در خود به دام اندازند؛ یک گاز فشرده با قابلیت انفجار بسیار بالا! استفاده از ابزارهای مکانیکی نامناسب، می‌تواند منجر به آزادشدن یکباره‌ی متان شود. همچنین انفجارها و آتش‌سوزی‌های متفرقه در معادن زغال سنگ، می‌تواند باعث انفجار متان و دیگر گازها شود.
بزرگترین حادثه ثبت شده از این نوع را می‌توان مرگ بیش از ۱۵۰۰ معدنچی در سال ۱۹۶۲ بر اثر افجار معدن زغال سنگ بنکسی در چین دانست.
شکستن ستون‌ها
در معادن زیرزمینی بایستی از چوب بست ها و ستون‌های ایمن جهت نگهداری سقف و دیواره‌ها و جلوگیری از ریزش استفاده کرد. چنانچه جنس این چوب‌ها مناسب نباشد، به طور مناسب کار گذاشته نشوند و یا باری که بر روی آن‌ها قرار دارد، بیش از حد تحمل باشد، شکسته می‌شوند و در نتیجه‌ی آن ریزش معدن اجتناب ناپذیر خواهد بود.
آلاینده‌های سمی
با توجه به محدود و بسته بودن فضای زیر زمین، آلاینده‌های سمی حتّی در غلظت‌های پایین نیز می‌توانند مرگبار باشند. این آلاینده‌ها شامل گرد و غبار، دود و گاز حاصل از گازوئیل، ذرات معلق و گازهای ناشی از انفجار و همچنین گازهای آزاد شده از لایه‌های سنگی می‌باشند. به کار گیری سیستم تهویه مناسب، بهترین راهکار بی خطرسازی این آلاینده‌ها و گازهای سمی است.
کارکنان معدن و به ویژه معدنکاران زیرزمینی، همواره در معرض انواع آلودگی‌های شیمیایی هستند. بسیاری از کانی‌ها حاوی مواد سمی و سرطان‌زا هستند. به طوری که استشمام و بعضاً قرار گیری در معرض آن‌ها برای مدت زمان طولانی، می‌تواند سبب ایجاد بیماری‌های صعب العلاج پوستی، تفنسی و … شود. برای به حداقل رسانی این گونه از مخاطرات، بایستی از پوشش‌های مناسب استفاده کرد.
سخن نهایی
اگرچه سیاست‌ها و اقدامات ایمنی برای جلوگیری از بلایای طبیعی و غیرطبیعی در معادن همواره در حال پیشرفت و به روز رسانی هستند، اما هنوز در بسیاری از معادن سراسر دنیا از به کارگیری ساده‌ترین پروتکل‌های امنیتی برای حفظ جان کارکنان معادن اهمال می‌شود. به همین دلیل، کار در معدن، همچنان در بین دیگر صنایع، پرخطرترین شغل محسوب می‌شود.
منابع:
- thebalancesmb.com
- miningreview.com
- ontario.ca
