سطح کره زمین تقریباً به دوازده قطعه جامد و سخت تقسیم شده است. از این تعداد، هشت صفحه اصلی و چند صفحه تکتونیکی خرد صفحه می‌باشند. این صفحات خود به دو نوع زیر قابل دسته بندی هستند:
- صفحات اقیانوسی
- صفحات قاره‌ای
در حالی که این دو نوع صفحه مشترکات زیادی با هم دارند، اما تعدادی تفاوت‌های اساسی نیز وجود دارد که این دو را از یکدیگر متمایز می‌کند. سپس این تفاوت‌ها نواخت‌های تکتونیکی تعریف کننده‌ی فرآیندهای اساسی زمین شناسی سیاره ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
تفاوت در روند شکل گیری
صفحات اقیانوسی توسط مرزهای صفحات واگرا شکل می‌گیرند. این مناطق که در امتداد پشته‌های اقیانوسی واقع شده‌اند، مناطقی را نشان می‌دهند که ماگمای طغیان کننده، پوسته جدید اقیانوسی را ایجاد می‌کند. همانطور که گدازه از این پشته‌های آتشفشانی جریان می‌یابد، به سرعت خنک می‌شود و سنگ‌های آذرین بیرونی را ایجاد می‌کند.
در همین حال، صفحات قاره‌ای عمدتاً توسط مرزهای صفحات همگرا تشکیل می‌شوند. این زون‌ها نمایانگر مناطقی هستند که صفحات اقیانوسی با آنها برخورد کرده و در زیر صفحات قاره‌ای فرو می‌روند؛ این فرآیند، فرورانش نامیده می‌شود.
صفحات اقیانوسی در هنگام فرورانش، ذوب می‌شوند و ماگما ایجاد می‌کنند. ماگمای مذکور طی میلیون‌ها سال خنک می‌شود و سنگ‌های آذرین نفوذی و نیز پوسته‌ی قاره‌ای جدید را تولید می‌کند.
تفاوت در ترکیب
صفحات اقیانوسی ماهیت مافیکی دارند و از سنگ بازالت و معادل دانه درشت آن، گابرو تشکیل شده‌اند؛ هر دو سنگ یاد شده غنی از آهن، منیزیم و کلسیم می‌باشند. در مقابل صفحات قاره‌ای، ماهیت فلسیک دارند و در آنها سنگ‌های گرانیت با سیلیس، آلومینیوم، سدیم و پتاسیم فراوان، غالب هستند.
از آنجا که سنگ‌های دگرگونی و رسوبی نیز به ساخت پوسته‌ی قاره‌ای کمک می‌کنند، در نتیجه پوستۀ قاره‌ای، از لحاظ زمین شناسی بسیار متنوع‌تر از پوسته‌ی اقیانوسی است.
تفاوت در چگالی
صفحات اقیانوسی به دلیل عناصر سنگین فرومغناطیسی، بسیار چگال‌تر از صفحات قاره‌ای هستند. چگالی متوسط صفحات اقیانوس تقریبا ۳٫۲ گرم بر سانتی متر مکعب است، درحالیکه چگالی پوسته قاره‌ای بین ۲٫۵۹ تا ۲٫۷۶ گرم بر سانتی متر مکعب است. این تفاوت در چگالی نسبی باعث می‌شود که در مرزهای همگرا، صفحات اقیانوسی به زیر صفحات قاره‌ای فرو روند.
این امر همچنین باعث می‌شود که صفحات چگال اقیانوسی در استنوسفر خمیرمانند (سست کره) فرو روند و در ادامه‌ی این روند، در زیر سطح دریا قرار گیرند. در مقابل صفحات قاره‌ای که سبک‌تر هستند، بر روی صفحات اقیانوسی شناور شوند و در نتیجه خشکی‌ها را ایجاد کنند.
تفاوت در سن
صفحات اقیانوسی و قاره‌ای به دلیل فرآیندهای تکتونیکی از نظر سن کاملاً متفاوت هستند. مرزهای صفحه‌ای واگرا به طور مداوم صفحات اقیانوسی را تجدید می‌کنند؛ در عین حال، مناطق فرورانش در مرزهای همگرا نیز به طور مداوم صفحات اقیانوسی را بلعیده و هضم می‌کنند.
در نتیجه، قدیمی‌ترین صخره‌های اقیانوسی کمتر از ۲۰۰ میلیون سال قدمت دارند. در مقابل، تشکیل صفحات قاره‌ای مدت زمان بسیار زیادی به طور می‌انجامد و فرایند تخریب آنها نیز به کندی صورت می‌گیرد. سن بخش عمده پوسته قاره‌ای از ۱ میلیارد سال بیشتر است و سن قدیمی‌ترین سنگ‌های آن در نواحی سپرها ممکن است به ۴ میلیارد سال هم برسد.
تفاوت در وسعت و ضخامت
صفحات اقیانوسی تقریباً ۷۱ درصد از سطح زمین را پوشش می‌دهند؛ در حالی که صفحات قاره‌ای ۲۹ درصد مابقی را تشکیل داده‌اند. اگرچه صفحات اقیانوسی مساحت بسیار بیشتری را پوشش می‌دهند، بسیار نازک‌تر از پوسته‌های قاره‌ای هستند.
پوسته اقیانوسی با وجود چگالی بیشتر، ضخامتی در حدود ۶ تا ۸ کیلومتر دارند، در حالی که ضخامت صفحات قاره‌ای به طور متوسط ۴۰ کیلومتر است.
در زیر کمربندهای کوهستانی بزرگ، ضخامت صفحه قاره‌ای می‌تواند حتی به بیش از ۸۰ کیلومتر برسد. در مقایسه‌ی مجموع ضخامت و مساحت صفحات، به این نتیجه می‌رسیم که حجم سنگ‌های اقیانوسی حدود ۲ برابر سنگ‌های قاره‌ای است.
منبع: sciencing.com
نویسنده:
من دوره‌ی کارشناسی زمین شناسی را در دانشگاه تربیت معلم و کارشناسی ارشد تکتونیک را در دانشگاه شهید بهشتی گذرانده‌ام. حدود 12 سال است که در بخش‌های منابع آب، سدسازی و آبخیزداری مشغول به کار هستم. علاقه زیادی به فیلد و مطالعات صحرایی دارم و عاشق دیدن عوارض تکتونیکی در واحدهای سنگی هستم 🙂
