ابسیدین یک سنگ آذرین است که بر اثر سرد شدن سریع مواد مذاب سیلیکاته ایجاد می‌شود. به خاطر سرد شدن سریع، اتم‌ها قادر نیستند آرایش منظمی در قالب یک ساختار بلوری مشخص را به خود بگیرند. ابسیدین گرچه غیرآلی و طبیعی است، اما به دلیل آمورف بودن (بی شکل؛ نداشتن ساختار بلورین) کانی در نظر گرفته نمی‌شود؛ در حقیقت ابسیدین همانند اوپال یک شبه کانی (کانی وار) می‌باشد. به ابسیدین شیشه‌ی آتشفشانی نیز گفته می‌شود.
مکان و نحوه تشکیل ابسیدین
ابسیدین عمدتاً به عنوان یک سنگ آتشفشانی در نظر گرفته می‌شود؛ یعنی سنگ آذرینی که بر روی سطح زمین سرد می‌شود. با این وجود می‌تواند در محیط‌های مختلفی سرد و تشکیل شود؛ و نتیجه‌ی آن نیز تفاوت‌های جزئی در بافت و ظاهر ابسیدین خواهد بود. در زیر به انواع محیط تشکیل ابسیدین اشاره شده است. اما نکته‌ی مشترک در همه‌ی آن‌ها سرد شدن سریع گدازه است.
- در امتداد جریان گدازه؛ نوع: آذرین بیرونی
- در امتداد قله‌های آتشفشانی؛ نوع: آذرین بیرونی
- در اطراف سیل‌ها (آذرین لایه) و دایک‌ها (آذرین تیغه)؛ نوع: آذرین درونی
- جایی که گدازه با آب در تماس باشد؛ نوع: آذرین بیرونی
- هنگام سرد شدن گدازه‌ی پرتابی در هوا؛ نوع: آذرین بیرونی
به طور کلی، ابسیدن در بیشتر مناطقی که اخیراً فعالیت آتشفشانی داشته‌اند قابل یافت است. با این وجود ابسیدین‌های قدیمی‌تر از چند میلیون سال بسیار نادر هستند؛ زیرا این سنگ به خاطر شیشه‌ای بودن، به راحتی تخریب و هوازده می‌شود و ماندگاری زیادی در طبیعت ندارد.
کشورهای آرژانتین، کانادا، شیلی، اکوادور، یونان، گواتمالا، مجارستان، ایسلند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، کنیا، مکزیک، نیوزلند، پرو، روسیه، آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر از جمله بزرگترین منابع تشکیل ابسیدین هستند. در خاورمیانه و به ویژه ایران و ترکیه نیز ابسیدین به وفور یافت می‌شود. بیشترین کاربرد ابسیدین در ساخت جواهرات نیز مربوط به کشور آمریکا است.
روش تشخیص ابسیدین
شکست صدفی
بارزترین خصوصیت ابسیدین، سطح شکست صدفی است که باعث تمایز آن از بسیاری از سنگ‌ها می‌شود. هنگامی که بخشی از ابسیدن شکسته شود، سطح شکسته شده‌ی آن به صورت دوایر متحدالمرکزی دیده می‌شود.
رنگ ابسیدین
ابسیدین معمولاً به رنگ سیاه دیده می‌شود. با این وجود ممکن است به رنگ‌های قهوه‌ای، قهوه‌ای مایل به زرد و حتی سبز دیده شود. در برخی نمونه‌های نادر ابسیدین، رنگ‌های آبی، قرمز، نارنجی و زرد نیز قابل مشاهده است.
دلیل این رنگ‌ها می‌تواند حضور دیگر عناصر و ادخال‌ها باشد. در برخی از موارد نیز ممکن است بیش از یکی از رنگ‌های فوق‌الذکر در یک نمونه دیده شود. معمول‌ترین رنگ ترکیبی نیز مربوط به رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای است که به آن ابسیدین چوب ماهونی گفته می‌شود. دلیل رنگ قهوه‌ای و قرمز نیز حضور کانی هماتیت (اکسید آهن) است.
بافت شیشه‌ای
همانطور که پیش‌تر گفته شد، ابسیدین یک سنگ آتشفشانی است که حاصل سردشدن سریع ماگما در سطح می‌باشد. به همین خاطر بافت بسیار ریزدانه دارد؛ یعنی دقیقاً همانند شیشه بافت کریستالی در آن دیده نمی‌شود.
به طور کلی، در صورتی که ناخالصی‌های ابسیدین کم باشد، مشابه یک شیشه با رنگ تیره دیده می‌شود. یعنی دارای بافت و جلای شیشه‌ای است. از نظر سختی نیز، ابسیدین مقداری از شیشه سخت‌تر است. با این وجود، ممکن است در گذر زمان دچار تبلور مجدد شود و بافت کریستالی از خود نشان دهد. که به عنوان مثال می‌توان به ابسیدین دانه برفی اشاره کرد.
لبه‌های بسیار تیز
ابسیدین یا شیشه‌ی آتشفشانی بر اثر شکستن لبه‌های بسیار تیز و برنده‌ای از خود نشان می‌دهد. به همین خاطر در گذشته از آن برای ساخت چاقو، سرنیزه و دیگر ابزار شکار استفاده می‌شده است. در افسانه‌ها نیز از ابسیدین به عنوان شیشه‌ی اژدها یاد می‌شده؛ چرا که تیزترین سلاح‌ها را با استفاده از ابسیدین می‌ساخته‌اند.
ترکیب شیمیایی ابسیدین
اکثر ابسیدین‌ها ترکیبی مشابه ریولیت و گرانیت دارند. گرانیت و ریولیت می‌توانند دقیقاً از همان ماگمایی تشکیل شوند، که ابسیدین به وجود می‌آید. به همین خاطر معمولاً در کنار یکدیگر یافت می‌شوند. در برخی موارد نادر نیز، می‌توان شیشه‌ی آتشفشانی را همراه با بازالت و گابرو یافت. این سنگ‌های شیشه‌ای تاکیلیت نامیده می‌شوند.
ترکیب شیمیایی عمده‌ی تشکیل دهنده‌ی ابسیدین به عنوان یک شیشه‌ی طبیعی، سیلیس است که معمولاً برخی از دیگر کانی‌ها نیز با آن همراه هستند. به طور کلی حدود ۶۵ تا ۸۰ درصد وزنی ابسیدین را سیلیس تشکیل می‌دهد. همچنین مقدار اندکی آب در ترکیب آن حضور دارد.
کاربردهای ابسیدین
سلاح و ابزار تیز
شکست صدفی ابسیدین، باعث می‌شود تکه‌های شکسته شده‌ی سنگ، دارای لبه‌های تیز باشند. احتمالاً نخستین استفاده از شیشه‌ی آتشفشانی نیز به خاطر همین خاصیت بوده است. در طی دوره‌های تاریخی مختلف، از ابسیدن جهت ساخت چاقو، سر پیکان، سرنیزه و بسیاری از دیگر سلاح‌ها و ابزارها استفاده می‌شده است.
از آنجایی که تشخیص و اکتشاف ابسیدن بسیار ساده است، تقریباً همه‌ی برونزدهای این سنگ پیش‌تر مورد استخراج و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
اگرچه ساخت ابزار با ابسیدین مربوط به عصر حجر است، امروزه نیز از آن در ساخت اشیاء تیز مانند تیغ جراحی استفاده می‌شود که نسبت به فولاد بهتر عمل می‌کند.
جواهرسازی
ابسیدین یک گوهرسنگ محبوب است که در رده سنگ‌های نیمه قیمتی قرار می‌گیرد. از گذشته تاکنون از ابسیدن به عنوان نگین انگشتر و … استفاده می‌شود. با وجود زیبایی برخی از نمونه‌های ابسیدین، از جمله نوع دانه برفی، دارای محدودیت‌های بسیاری نیز می‌باشند. سختی حدود ۵٫۵ در مقیاس موهس، باعث می‌شود تا در برابر خراشیده شدن و شکستن مقاومت پایینی داشته باشد. علاوه بر این، تیز بودن لبه‌های ابسیدین در صورت شکستن، می‌تواند نگرانی‌هایی را برای شخص استفاده کننده ایجاد کند. به همین خاطر امروزه صرفاً در قطعات بسیار کوچک و به عنوان نگین گوشواره، سنجاق و آویز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از ابسیدن در ساخت قطعات جواهر ترکیبی نیز استفاده می‌شود. به این صورت که یک تکه ابسیدن را به یک تکه از گوهرسنگ دیگری می‌چسبانند. ترکیب رنگ سیاه ابسیدین با اوپال و عقیق، به خاطر تضاد رنگ، باعث جلوه‌ی بهتر گوهرسنگ مدنظر می‌شود. علاوه بر این، ابسیدن می‌تواند باعث افزایش جرم و پایداری اوپال و همچنین امکان تراش راحت‌تر آن شود.
منابع:
- geology.com
- britannica.com
- geologyscience.com
بسیار عالی و مفید بود استاد عزیز
سلام استاد خسته نباشید ببخشین از کجا میشه سنگ ابسیدین رو از بقیه سنگ ها تشخیص داد من یک سنگ داریم شبیه این عکسی هس که گذاشتین اما از کجا مطمعن بشم که ابسیدین هس یا سنگ دیگه ممنون میشم جواب وبه ایمیل بفرستین
سلام استاد نمونه سنگ داشتم میشه برام تشخیص بدید